Парасковья Кутукова. Амма улууһа, Элэһин нэһилиэгэ. 1960-с сс. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа II кууруска үөрэнэ сылдьан суруйбут курсовой үлэтиттэн.
ТОҤУС КЫЫҺЫН КҮӨЛЭ
Кырдьаҕастар кэпсээннэринэн маннык. Бу күөл сүрдээх улахан күөл. Кини адьас таас хайа анныгар сытар. Ити хайа эмиэ сүрдээх үрдүк баҕайы, туруору. Манна урут биир тоҥус дьахтара олоро сылдьыбыт. Дьахтар сүрдээх хорсун эбит. Куруук тыаҕа сылдьан бултанара үһү уонна хайаттан куруук хайыһардыыра үһү. Хаһан да охтон, сүһүөҕүн сүтэрбэт эбит. Арай бу дьахтар биирдэ сүрдээҕин ыалдьыбыт. Кыһын эбит. Урукку куолутунан хайаттан хайыһарынан түһэргэ быһаарыммыт. Кини ити санаатынан хайа үрдүттэн хайыһарынан түспүт. Ол гынан баран, Эбэтин аттыгар кэлэн, охтон тобуктуу түспүт. Олус диэн ытаабыт-соҥообут. Бэйэтин наһаа кэмсиммит. Дьэ, ол курдук олорон эрэн өлбүт. Онтон ыла бу күөл, кинини кэриэстээн, күн бүгүҥҥэ диэри Тоҥус Кыыһа диэн ааттанар.
КЫРГЫТТАР УҤУОХТАРА
Бу сири маннык кэпсииллэр. Түөрт удаҕан кыргыттар олоро сылдьыбыттар. Төрдүөн ини-бии эбиттэр. Сүрдээх эйэлээхтик олорон иһэн, ыалдьан утуу-субуу өлбүттэр. Өлбүттэрин кэннэ төрдүөннэрин бииргэ көмпүттэрэ үһү. Ол сылдьыбыт сирдэригэр уҥуохтарын туппуттар. Ол иһин бу сири Кыргыттар Уҥуохтара дииллэр.
ҮӨННЭЭХ КҮӨЛ
Урут, былыыр-былыр дьон аһаан олорбут сүрдээх улахан күөлэ баар эбитэ үһү. Дьон бу күөлү сөбүлээн, ытыктаан Алаана диэн ааттыыллар эбит. Бу күөлтэн аһыыр эрэ ууларын баһаллар эбит. Уонна күһүн муҥхалыыллар үһү. Балыга туох да наһаа сүүнэ улахан эбит. Биирдэ чугас-чугас олорор икки ойуун, тыл-тылларыгар киирсибэккэ, кыыһырсыбыттар уонна, куоталаһан, үс түүннээх күнү быһа кыырбыттар. Ойууттар кыыран бүтүүлэрин саҕана абааһыларын уонна иччилэрин аҕалан охсуһуннарбыттар. Малаан ойуун Онтоко ойууну, кыыран бүтэн иһэн, хараҕын дьөлө түһэн кэбиспит. Онон Малаан ойуун кыайбыт. Бу күнтэн ылата Алаана күөл кылгаатар кылгаан испит. Устунан уолан барбыт. Бу күөл онно ньамаҕынан, бадараанынан көрө сыппыт. Онон бу күөл уута барыта үөн-көйүүр буолбут. Онтон ылата күөлү Алаана диэн ааттаабакка, Үөннээх диэн ааттаабыттар.
Ульяна Иванова. Амма улууһа, Солобуода дэриэбинэтэ. 1960-с сс. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа II кууруска үөрэнэ сылдьан суруйбут курсовой үлэтиттэн.
АРЫЫЛААХ
Манна биир Арыылаах диэн хаһан да уолбат тураҥ баар. Ол тураҥ туһунан дьоннор маннык үһүйээни кэпсииллэр. Былыр тоҕус ынахтаах биир эмээхсин олорбут үһү. Бу тураҥ аттыгар. Ол эмээхсин ол ынахтарыттан арыы-сыа бөҕөтүн астыыр үһү. Арыы оҥорор үһү уонна сүөһүтүн өлөрөн, сыатын ылан буһаран баран, ол сыаны уулларан, сүөгэйи кытта булкуйан, эмиэ арыылыыр үһү. Кини ол арыыны оҥорооччунан биир баайга үлэлиир үһү. Эмээхсин сарсыарда эрдэттэн киэһэ хойукка диэри сүөһүлэрин кытта астаһар үһү. Эмээхсин ийэ-хара көлөһүнэ тахсан, таҥаһа-саба арыы буолан, туох баар туттар ыаҕайалара, иһитэ-хомуоһа куруутун арыылаах буолар