– Aminman, – sovuqqina javob qildi missis Xoll.
– Men kelishim bilanoq, o‘zimni sizga tanitishim kerak edi, lekin shu qadar sovqotgan va charchagan edimki, tilim zo‘rg‘a gapga kelardi. Bilasizmi, men tadqiqotchiman…
– E, shunday deng, – dedi missis Xoll, uning gapidan qattiq ta’sirlanib.
– Yukim turli-tuman asbob-uskunalardan iborat.
– Juda foydali narsalar, – deb gap qistirdi missis Xoll.
– Men tadqiqotlarimni davom ettirish imkoniyati tug‘ilishini zoriqib kutmoqdaman.
– Bu tushunarli hol, janob.
– Aypingga kelishimga, – salmoqlanib gapida davom etdi musofir, diqqat bilan so‘z tanlab, – sabab bo‘lgan narsa… hm-m… tinchlik va sokinlikka intilishimdir. Tadqiqot bilan band bo‘lgan mahalimda tinchimni buzishlarini istamayman. Bundan tashqari, baxtsiz hodisa…
«O‘zimam shundaydir deb o‘ylagandim-a», – xayolidan o‘tkazdi missis Xoll.
– Mendagi bu holat tanho yashashga majbur etadi. Gap shundaki, gohida ko‘zlarim shu qadar zaiflashib, toqat qilib bo‘lmaydigan darajada og‘riy boshlaydi, shunda bir necha soatlab qorong‘i xonada ichkaridan qulflab o‘tirishga majbur bo‘laman. Vaqti-vaqti bilan shunday bo‘lib turadi. Hozir unday bo‘layotgani yo‘q, albatta. Ammo o‘sha dardim qo‘zib qolgan mahalda, andak bo‘lsin notinchlik, begona odamning kelishi menga qattiq azob beradi…
Bu haqda sizni oldindan og‘ohlantirib qo‘yganim yaxshi deb o‘ylayman.
– Albatta, janob, – dedi missis Xoll. – Sizdan yana shuni so‘ramoqchi edimki…
– Aytmoqchi bo‘lgan gaplarimning hammasi shu, – deb uning so‘zini kesdi musofir, e’tirozga o‘rin qoldirmaydigan ohangda.
Missis Xoll jim bo‘ldi va savollari-yu hamda taassuf izhor etishini qulayroq bir fursatga qoldirishga jazm qildi.
Uy bekasi chiqib ketdi, musofir esa soat tuzatayotgan janob Xenfriga g‘azab bilan tikilganicha (har qalay keyinchalik janob Xenfrining o‘zi shunday degan edi) kamin oldida qoldi. Soatsoz chiroqni o‘ziga yaqin yerga qo‘ydi, yashil chiroq xonaning hamma yog‘iga soya solib, uning qo‘lini va soat qurilmalarinigina yoritib turardi. Soatsoz ishdan bosh ko‘targan mahalida ko‘z o‘ngida rango-rang halqachalar suzardi.
Tabiatan sinchkov bo‘lgan janob Xenfri ishni paysalga solish uchunmi yoxud notanish kishini gapga solmoqchi bo‘libmi, kim bilsin, hech qanday zarurat yo‘qligiga qaramay, soat mexanizmini butunlay chiqarib oldi. Biroq musofir churq etib og‘iz ochmas va qimir etmay turardi. Musofirning bunday g‘o‘dayib miq etmay turishi janob Xenfrining asabiga tegdi. Unga go‘yo xonada o‘zidan bo‘lak hech kimsa yo‘qday tuyuldi. Lekin u boshini ko‘tarib qarashi bilanoq ko‘z oldida yashil halqachalar paydo bo‘lib, yana nim qorong‘ilikda boshini bint bilan o‘rab, ulkan zangori ko‘zoynagini yiltiratganicha indamay turgan o‘sha gavdani ko‘rdi. Bu manzara shu qadar vahimali ediki, janob Xenfri musofirga baqrayib qaraganicha bir lahza tirrakday qotib qoldi. Keyin yerga boqdi. Juda lapashang-da, o‘ziyam! Biror narsa haqda gap ochish kerak edi. Bu yil sovuq ertaroq tushdi desa bo‘lmasmikin?
Janob Xenfri bir narsani mo‘ljalga olganday yana boshini ko‘tardi.
– Havo… – deb gap boshladi u.
– Tezroq tugatib chiqib ketasizmi, yo‘qmi? – dedi go‘dayib turgan noma’lum kishi, g‘azabini zo‘r-bazo‘r bosib. – Soat milini o‘qqa o‘rnatib qo‘yishingiz kerak edi xolos, siz bo‘lsangiz, qachondan beri behuda urinib yotibsiz.
– Hozir, janob… bir daqiqagina… Men unutibmanki…
Janob Xenfri hash-pash deguncha ishini tugatdi-yu, xonadan chiqib ketdi. Lekin uning ancha ta’bi tirriq bo‘lgan edi.
– Obbo! – deb to‘ng‘illardi o‘z-o‘zicha Xenfri, gupillab yog‘ayotgan ho‘l qor oralab borarkan. – Vaqti-vaqti bilan soatni ham tekshirib ko‘rish kerak-ku, axir… Buni qarangki, u kishiga qarash ham mumkin emasmish. Bu qanaqasi bo‘ldi!.. Demak, qarash mumkin emas ekan-da. Hamma yog‘iga bint boylab shu qadar o‘ralib-chirmanib olibdiki, go‘yo politsiya ta’qibidan qochib yurganday.
U muyulishga yetganda, yaqinda noma’lum kishi qo‘ngan «Aravakash» qovoqxonasining bekasiga uylangan Xollni ko‘rib qoldi. Xoll tasodifiy yo‘lovchilarni Ayping Sidderbrij stansiyasiga tashlab qaytmoqda edi. Omnyabusni boshqarishidan uning Sidderbrijda qittay «otib» olgani yaqqol sezilib turardi.
– Ahvollar qalay, Teddi? – so‘radi u Xenfriga yaqin kelganida.
– Qovoqxonalaringga allaqanday shubhali odam qo‘nibdi, – dedi Teddi.
Xoll gap sotishga bahona topilganiga quvonib, otning jilovini tortdi.
– Nima deding? – so‘radi u.
– Qovoqxonalaringga allaqanday shubhali odam qo‘nibdi, – gapini takrorladi Teddi. – Xudo haqi… – U to‘lib-toshib Xollga g‘alati mehmonni tavsiflab bera boshladi: – tashqi ko‘rinishidan niqoblangan odamning ayni o‘zi. Qovoqxonang meniki bo‘lganida kelgan mehmonning basharasini yaxshilab tanib olishga harakat qilgan bo‘lardim, albatta, – dedi u. – Lekin ayollar noma’lum erkakni ko‘rganlarida, hamisha ishonaveradilar. U sizlarning qovoqxonangizga joylashayotganda hatto familiyasini ham aytmabdi.
– Rostdan-a? – so‘radi fahm-farosati zaifroq bo‘lgan Xoll.
– Ha, – dedi Teddi. – U bir haftalik ijara pulini oldindan to‘lapti. Demak, kimligidan qat’iy nazar, bir haftasiz undan qutula olmaysizlar. Buning ustigaustak, bir talay yukim bor deydi, uni ertaga olib kelisharmish. Ishqilib, yuki tosh to‘latilgan yashiklar bo‘lmasin-da.
Shundan so‘ng Xenfri bo‘sh jomadon bilan kelgan allaqanday musofir Xastingda yashaydigan ammasiga qanday firib berib ketganini aytib berdi. Xullasi kalom, Teddi bilan bo‘lgan suhbat Xollning ko‘nglida andak shubha uyg‘otdi.
– Qani, cho‘, kampir! – deb hayqirdi u otiga. – Uyda tartib o‘rnatish kerakka o‘xshab qoldi.
Teddi bo‘lsa, ko‘nglidagi gapni aytib olgandan so‘ng, kayfiyati ancha ko‘tarilib, o‘z yo‘liga jo‘nadi. Biroq Xoll uyiga qaytgandan keyin tartib o‘rnatish o‘rniga, Sidderbrijda shuncha uzoq qolib ketgani uchun talay ta’na va malomatlar eshitdi, yangi ijarachi haqida qo‘rqa-pisa bergan savollariga esa qo‘rs, lekin mujmal javob oldi. Ammo har qalay soatsoz tomonidan Xollning ko‘ngliga solingan shubha butunlay yo‘q bo‘lib ketmadi.
– Siz, xotinlar, hech baloning farqiga bormaysizlar, – dedi janob Xoll, qulay fursat kelishi bilanoq musofirning kimligini batafsil bilib olishga jazm qilib.
Ijarachi o‘z yotoqxonasiga kirib ketganidan keyin (soat to‘qqiz yarimlar chamasi edi), janob Xoll kishining jig‘iga tegadigan bir qiyofada g‘o‘dayib mehmonxonaga kirdi-da, go‘yo bu yerda musofir emas, balki o‘zi xo‘jayin ekanini namoyish qilmoqchi bo‘lgandek, jihozlarni diqqat bilan ko‘zdan kechira boshladi; so‘ng u noma’lum kishi qoldirib ketgan matematik xulosalar chiqarilgan qog‘ozga jirkanib nazar tashladi-da, xonadan chiqib ketdi. Uxlashga yotar ekan, janob Xoll xotiniga ijarachining ertaga keltirishlari lozim bo‘lgan yuklari nimalardan iborat ekanini diqqat bilan tekshirib ko‘r deb, maslahat berdi.
– O‘zingga daxli bo‘lmagan ishga tumshug‘ingni tiqma, – deb uning so‘zini cho‘rt kesdi missis Xoll. – Sen o‘zingni bil, ishni esa sensiz ham o‘zim eplayveraman.
Musofir chindan ham g‘alati kishi bo‘lib, missis Xollning o‘zi ham birmuncha bezovta edi, shu sababdan u eridan yanada qattiqroq ranjidi. Missis Xoll kechasi tushida katta-katta ko‘zli, ulkan sholg‘omsimon boshlar uzun bo‘yinlarini cho‘zib o‘zi tomon kelayotganini ko‘rib, cho‘chib uyg‘onib ketdi. Lekin u idrokli ayol bo‘lganidan qo‘rquvini bosib, ikkinchi yonboshiga ag‘darildi-da, yana uyquga ketdi.
III bob
MING