эди. Лекин буни амалга ошириш унчалик осон эмасди. Зеро, Стрикленд жуда камгап эди. Ҳар бир сўз унинг оғзидан жуда қийинчилик билан чиқар, гўё сўз унинг учун дунё билан мулоқот воситаси эмасга ўхшарди. Кўнглидаги гапларни айтилавериб чайналиб кетган иборалар, беадаб хитоблар, узуқ-юлуқ ишоралар орқалигина аниқлаб олиш мумкин бўларди. Лекин у бирор арзийдиган гап айтмаса ҳам уни «зерикарли одам» деб бўлмасди. Бу ҳолат эҳтимол унинг самимийлигидан бўлса, ажаб эмас. У, чамаси, биринчи маротаба кўраётган Париж билан унчалик қизиқмас (хотини билан қисқа муддатга келиб кетганини ҳисобга олмаса ҳам бўларди), қаршисида гавдаланаётган барча янги нарсаларга ҳам заррача ҳайратланмай боқарди.

      Мен Парижда жуда кўп маротаба бўлганман ва ҳар сафар янгича завқ олавевераман. Унинг кўчаларидан юрарканман, ўзимни саргузаштларга ўч бахтиёр одам сифатида ҳис этардим. Стрикленд эса бамайлихотир эди. Хаёлан ўша кунларга қайтиб, шундай хулосага келаманки, бу даврда у қалбининг туғёнли эврилишларидан бошқа барча нарсаларга нисбатан кўр ва кар экан. Анчагина фоҳишалар йиғилиб қолган майхонада бемаъни жанжал рўй берди. Бу қизларнинг баъзилари эркаклар билан, баъзилари эса дугоналари билан ўтиришарди. Тез орада қизлардан бири биз томонга тикилиб турганини пайқадим. Унинг нигоҳи Стрикленд билан тўқнаш келгач, кулиб қўйди. Лекин Стрикленд унинг табассумига эътибор ҳам бермади. Қиз ўрнидан туриб, залдан чиқиб кетди ва шу ондаёқ қайтиб кириб ёнимиздан ўтиб бораркан, ғоят назокат билан бирор ичимлик билан меҳмон қилишимизни илтимос қилди. У бизнинг столимизга ўтирди. Қизча мен билан эмас, Стрикленд билан қизиқаётганини жуда яхши билиб турсам ҳам у билан валақлашиб ўтирдим. Мен унга Стрикленд француз тилида бир неча сўзнигина билишини тушунтирдим. Қиз у билан имо-ишоралар ва бузуқ француз тилида гаплашишга ҳаракат қилиб кўрди. Унинг назарида шундай қилса, Стрикленд ўзини тушунадигандай. Қиз инглиз тилидаги ўнларча ибораларни биларди. У фақат ўз тилида ифодалаши мумкин бўлган гапларини шеригимга таржима қилишни ва унинг жавоблари маъносини ҳам ўгиришни талаб қилди. Стрикленднинг вақти чоғ эди, бу ҳолат унинг кулгисини қистатса-да, барибир, анча лоқайд эди.

      – Сиз, чамаси, ғолиб чиқдингиз, – кулдим мен.

      – Барибир, ўзимни мамнун ҳис эта олмайман, – бепарволик билан жавоб қилди Стрикленд.

      Унинг ўрнида бўлганимда хижолат чеккан ва ўзимни вазмин тута олмаган бўлардим. Қиз кулиб турар, оғзи ҳам ғоят бежирим, ўзи жуда ёш эди. Мен ҳайрон бўлаётгандим: Стрикленд нимаси билан қизни ўзига ром эта олди экан? У ўз истагини яшириб ўтирмаётганди, унинг хоҳишини таржима қилишимга тўғри келди.

      – Сиз у билан бирга юришингизни истаяпти.

      – Мен у билан оғиз-бурун ўпишмайман, – тўнғиллади у.

      Мен унинг жавобини иложи борича юмшатиб таржима қилишга ҳаракат қилдим. Унинг рад жавоби, назаримда, ғоят илтифотсизлик туйилгани учун пули бўлмаганлиги туфайли шундай деяпти, деб тушунтирдим.

      – Лекин у менга ёқиб қолди, – эътироз билдирди қиз. – Унга тушунтиринг, пул бермаса ҳам кетавераман.