Дунёда муҳаббатдан бўлак дард йўқ.
Бефарзанднинг ҳам, беватаннинг ҳам куйи шу.
Сенинг қисматинг торларини чертади у. Ўйларинг, хаёлларинг, тушларингни унга созлайди. Сен гоҳида бахтсизларга ҳавас-ла қарайсан, гоҳида тескариси, гоҳ ўз қисматинг ёзиқларига кўниб яшайсан, бешикда ётган бола қўллари боғлиқ ҳолда ухлашга ўрганиб қолгани ва йиғлаб-йиғлаб кўнгани каби уйқуга.
Лола, сен наво таратишдан тўхтама, асло ундай қила кўрма!
Мен қулоқ тутаман сенга, ёлғиз сенга…
Ўз наволарим эса меники эмас, йўқ-йўқ, улар дилим бўлмайди, ичим-дардимни айтмайди. Улар ўша етмиш талабадан ҳикоят сўзлайди, муҳаббатини куйлайди, созанда унутган ноталарга ўхшайди менинг ҳаётим.
Мен етмиш нолага айланаман.
Умримда кўрмаган одамларнинг аччиқ қисматлари қулоқларим остида янграйди туну кун! Товушлари ёдимда туради мамлакатнинг озодлик қўшиғи ёки муқаддас калима мисол.
Доим қулоқларим остида эшитилиб туради азоблар ва хўрлик.
Узоқ, олис-олисларда бўлишса-да, ҳатто вақтлар оша ҳам, талабалар орзуларини тинглай оламан.
Улар секин-аста қулоқларим остида пичирлашади.
Лола, сенга айтарим бир ҳаёт бор. Унда тарихим, мамлакатим ва етмиш талабадан иборат фуқароларим бор! Етмиш армоним, етмиш азобим бор, етмиш қабрим, етмиш мозорим бор!
Бир аср олдин бошланган тергов ҳали ҳам тугамаган.
Уларнинг кўзлари ёпилмаган, очиқ, ўғлонлари мағлуб бўлган қалъа дарвозалари каби.
Уларнинг ҳасратга тўла киприклари силкинса, шамол туради, қулоқларим, йўқ, буларнинг барига чидаб бўлмайди.
Терговлару отувлар тинмайди, гарчи тонг ҳам терговни ёмон кўради, кун ҳам, аммо ҳеч тўхтамайди:
– Германияга ўқишга кетаётганингизда ёшингиз нечада эди?
– 17 да.
– Қиз бола бўлишингизга қарамай, кетишингизга отангиз розилик берган, шундайми?
– Йўқ, отамнинг айби – менинг кўнглимга қарагани, инжиқликларимга кўнгани, йиғлашимни ортиқ истамай, розилик бергани! Фарзанд истаги деб ўз иродасига қарши боргани! Шу оғир жиноятми? Ота ўз қизининг қалб истагига кўнгани учун неча ойлаб тергов қилинса, хўрланса, эзилса, тағин бетоб ҳолида… Нима, совет оталарига меҳрибонлик ётми ё бу улуғ ришта бизнинг жумҳуриятда ортиқ қийматга эгамасми?
– Отангиз қочқин, аксилинқилобий руҳдаги танишлари билан алоқа қилиш ва жосусликка тайёрлаш учун ўқишга жўнатган. Лекин у ўйлагандай бўлмади. Сизга дуч қилгани ҳуррият эмас, оғир айблов моддалари бўлди. ЎзССР ЖКнинг 57-моддаси, биринчи банди билан Ватанга хиёнат, давлат сирларини сотиш, 58-модда – қуролли қўзғолонга ҳаракат, 64-модда – совет давлатига қарши теракт, 67-модда – аксилинқилобий ташкилотга аъзолик каби оғир жиноятларни содир этгансиз.
– Ё Худойим, барчаси туҳмат! Таълим учун Олмонияга кетар эканмиз, на менда, на шўрлик отамда бирор совуқ ният бўлган. Қизиққанман, ўқимоқчи, бу тор дунёмни бироз ёритмоқчи, тоза илм ҳавосидан баҳра олмоқчи бўлганман! Таълим олиш шу қадар даҳшатли жиноятми?
– Отанг сендан