Yunus Zeyrək
Yunus Zeyrək 1956-cı ildə Ərdəhanın Posof qəsəbəsində dünyaya gəlib. 1979-cu ildə türk dili və ədəbiyyatı müəllimi kimi fəaliyyətə başlayıb. 1988-1994-cü illərdə Almaniyanın Münhen şəhərində türk mədəniyyəti dərslərini tədris edib. Qazi Universiteti Sosial Elmlər İnstitutu Xalq Ədəbiyyatı fakültəsində təhsili alıb. 1997-ci ildən Qazi Universitetinin Türk dili fakültəsində dərs deyir. 2004-cü ildən Ankarada dərc olunan “Bizim Axıska” dərgisinin naşiridir. Əskişəhər 2013 Türk Dünyası Mədəniyyət Paytaxtı Agentliyi tərəfindən “Türk dünyası elm, mədəniyyət və sənət mükafatı” ilə təltif olunub.
Zeyrək bu gün də xalq ədəbiyyatı, tarix, erməni məsələsi, şimal-şərqi Anadolu, Axıska bölgəsi və Acarıstan kimi bölgələrdə araşdırma və tədqiqat işləri aparmaqdadır. İndiyə kimi çapdan çıxmış kitabları bunlardır:
1. “Qafqaz yollarında – Xatirələr və duyğular” (Əhməd Rəfiqdən) 1981, 1984, 2001
2. “Posoflu Aşıq Zülali” (1986, 1988)
3. “Bu yolda” (şeir) 1998
4. “IV Sultan Muradın İrəvan və Təbriz səfəri ilə bağlı gündəliyi” (1990) (farscadan tərcümə, Tehran, 2011)
5. “Gürcüstan, Acarıstan və Türkiyə” (1999)
6. “Əcnəbilər üçün türkcə dil bilgisi-I”, 2000
7. “Hanaqlı Məzlumi” (2001)
8. “Axıska bölgəsi və Axıska türkləri”
9. “Acarıstan və acarlar” (2001)
10. “Osman paşanın tarixi” (2001) (farscadan tərcümə, Tehran, 2009, 2012)
11. “Əli Akış – həyat və fəaliyyəti” (2003)
12. “Posoflu Aşıq Zülalı” (2004)
13. “Posofun cizgiləri” (2004, 2013)
14. “Axıska araşdırmaları” (2007)
15. “Bu dosyeni qaldırıram” (erməni məsələsi) (2007, 2011)
16. “Amasyanın qızıl tarixi” (2009)
17. “Posof-Kol zəfəri” (2010)
18. “Yunusa doğru” (2013)
19. “Ərzurumun qara günləri” (2014)
20. “Kitabi-Dədə Qorqud” (əslinin surəti və tərcüməsi) (2014)
21. “Axıska gül idi, getdi” (2015)
Ömrü boyu “Kitabi-Dədə Qorqud”un araşdırmasıyla məşğul olan və “Dədə Qorqud oğuznamələri” adlı çox dəyərli əsər yazan müəllimim professor M.Fəxrəddin Kırzıoğlunun əziz xatirəsinə ithaf edirəm.
Yunus Zeyrək
Mündəricat
Ön söz
Müqəddimə
I
Dirsə xan oğlu Buğac xan boyunu bəyan edər, xanım, hey
II
Salur Qazanın evinin yağmalandığı boyu bəyan edər
III
Bəybura oğlu Bamsı Beyrək boyunu bəyan edər, xanım, hey
IV
Qazan xan oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boyu bəyan edər, xanım, hey
V
Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyunu bəyan edər, xanım, hey
VI
Qanlı Qoca oğlu Qan Turalı boyunu bəyan edər, xanım, hey
VII
Qazılıq Qoca oğlu Yeynək boyunu bəyan edər, xanım, hey
VIII
Basatın Təpəgözü öldürdüyü boyu bəyan edər, xanım, hey
IX
Bəkil Oğlu Əmranın boyunu bəyan edər, xanım, hey
X
Uşun Qoca oğlu Seyrək boyunu bəyan edər, xanım, hey
XI
Salur Qazanın dustaq olduğu boyu bəyan edər, xanım, hey
XII
Dış Oğuzun İç Oğuza asi olub Beyrəyi öldürdüyü boyu bəyan edər, xanım, hey
Lüğət
Qaynaqlar
Bismillahir-rəhmanir-rəhim. 1
Bu göyləri qaldıranın,
Süsləyərək dolduranın,
Ol deyincə olduranın,
Doxsan doqquz adı ilə.
Dilək
Sənə dayadım belimi,
Qüdrətinlə tut əlimi,
Yoğuram ana dilimi,
Anamın ağ südü ilə.
Tanrım türk könlümü yastan,
Qılıncımı kirdən, pasdan,
Qurtarırsan, mən bir dastan
Derəm ağız dadı ilə.
Səs verməz Oğuz elləri,
Niyə susmuş bülbülləri,
Qoy tutuşsun könülləri,
Ərgənəkon odu ilə.
Qış günləri yaza gəlsin,
Qırx incə bel kilim sərsin,
Bayandur xan şənlik versin,
Qırx dəvənin budu ilə.
Hökm
Dədə Qorqud deyər “əvət”2,
Vardır düyün, dərnək, dəvət,
Fəqət oğuzlarda dövlət
Olmaz dedi-qodu ilə.
Pis sularda kir arınmaz,
Sisli gündə yol görünməz,
Düşmən üstünə yürünməz
Casus ilə, cadu ilə.
Quşa misal can dediyin,
Suya misal qan dediyin,
Bilənir3 iman dediyin,
Ataların yadı ilə.
Ər odur ki, ün salası,
Qına girməyə palası,
Oğul hey, bozqurd balası
Böyüdülməz dadı4 ilə.
Niyazi Yıldırım Gəncosmanoğlu
Kitabla bağlı bir neçə söz
“Kitabi-Dədə Qorqud” olaraq qəbul etdiyimiz bu kitabın əsl adı “Kitabi-Dədə Qorqud ala Lisani Taifeyi-Oğuzan”dır. (“Oğuz boyunun dili ilə “Dədə Qorqud kitabı”)
Bu kitab türk kültür və mədəniyyət tarixinin təməl daşlarından biri, türk dilinin şah əsəridir. Bu əsərə adını vermiş adam türk müdriki, əfsanəvi ozanı, ozanların piri, bəlkə də, bir türk övliyası olan Dədə Qorquddur. Əsərdə yer alan boylar onun tərəfindən düzülüb-qoşulub. Bu kitab öncə dildən-dilə söylənərək gəlib, sonra yazıya köçürülərək əsrləri adlayıb günümüzə qədər çatmış tayı-bərabəri olmayan əsərdir.
Milli və şərəfli həyatın davam etməsi üçün bu həyatı bəsləyən, qoruyan mənbələrə bu gün də ehtiyac duyulur. Bəli, “Kitabi-Dədə Qorqud” bir insanı və hətta bir milləti, milli və insani dəyərlərlə zənginləşdirməyə qabil nadir əsərlərdəndir. İstər gənc, istər yaşlı – hər türk bu əsəri bir dəfə deyil, ömür boyu, təkrar-təkrar oxumalıdır. Beləcə, ruhunu əngin bir çayın, eləcə də həyatın içində yer