Çaldıran döyüşü. Фарман Керимзаде

olan qıyar canə.

      Xətai der, Taclı xanə

      Qalsın, könül, yol qalmasın!

      Yox, Şah İsmayıl şeiri bərkdən oxumurdu. Ürəyində, xəfif bir səs, bir duyğu ilə pıçıldayırdı. Bərkdən desə Taclıbəyimin xətrinə dəyə bilərdi. Yəqin ki, yaxın vaxtlarda onun özünə oxuyacaq.

      Bu uzun sürən, amma gərginlikdən çox lətafət, səmimiyyət, şirin yuxu timsallı sükutu Taclıbəyim pozdu.

      – Şahım, sizin çadırınıza çaparkən yolda müridlərindən biri qabağımı kəsdi, o məni öldürə bilərdi. Mən cəld tərpəndim. Rica edirəm onun ailəsinə qanpulu verilsin.

      – Neçə?! Mənim belə zəriflik timsalı dayım qızı müridlə vuruşmada onu üstələyib?

      – Bəxt mənim tərəfimdə idi. Siz necə istəyərdiniz, şahim?

      – Əlbəttə, sizin üstün gəlməyinizi. Mən heyrət içindəyəm!

      – Heyrətlənməyin, şahım! Nəslimizin başına gələn müsibətlər mənə lap gənc yaşlarından at minib qılınc çalmağı öyrədib. Kişilərimiz çox tez-tez sıradan çıxıblar. Qızlarımız və qadınlarımız özlərini qorumağı bacarmalıdı ya yox?!

      – Əhsən, Taclıbəyim. Mən göstəriş verərəm, müridin ailəsinə həmişə kömək edərlər.

      Qapının ağzında Dədə bəyin səsi eşidildi.

      – Hökmdar, qələbə! Təbrik eləyirəm.

      Şah İsmayıl çadırın ağzına çıxdı. Bayaq qoşun səfləri dayanan dərə-təpələrdə insan və at meyitləri qalaqlanmışdı. Murad Mirzənin ordugahdakı çadırların tərəflərini kəsib yıxırdılar.

      – Murad Mirzənin özü hanı?

      – Özü hərəmxanasını da götürüb qaçıb. Qoşuna göstəriş vermişəm, təqib eləsinlər. Harda tutsalar, ya ölüsünü ya dirisini gətirsinlər.

      – Dədə bəy, hökmdar adından fərman verməyə nə vaxtdan sizi vəkil eləyiblər?

      Söz Dədə bəyə toxundu, amma özünü o yerə qoymadı. Hələ özünü günahlandırdı da. Doğrudan da hökmdara nə qədər yaxın olsan da, gərək onun yaxınlığından sui-istifadə etməyəsən, onun adından danışmayasan. Adətən belə vaxtlarda düşməni təqib edirlər, ya ölüsünü ya da dirisini gətirirlər.

      Şah İsmayıl ötkəmliklə dedi:

      – Adam göndər, təqibçilər qayıtsın. Onsuz da Murad namurad qaldı. Qoy o, sağ-salamat qalıb, kənardan bizim hökmranlığımızı görüb xiffət çəksin.

      Qardaşı bacıdan çox istəyən heç kim olmaz. Qardaşı qardaşından çox bacısı istəyir. Muradın taxtı elə dönüb ki, doğma bacısı da ondan üz döndərib.

      Şah İsmayılın əmri ilə Murad Mirzənin yanından onun tərəfinə keçən Qasim bəy Pərnakı çadıra gətirdilər. Bu həmin Qasım bəy idi ki, dananın irtməyindən yapışanda dartıb çıxarırdı. Bu həmin Qasım bəy idi ki, Biyəpişdə Mirzə Əliyə Qurana and içdirmişdi. Körpə İsmayılı axtarırdı. O vaxt əlinə keçsə idi, tikə-tikə eləyəcəkdi. İndi onun yanına qaçır.

      Qasım bəy yayxana-yayxana çadıra girib üzündə rübənd olan Şah İsmayılı görən kimi üzü-üstə düşüb iməkləyə-iməkləyə dedi:

      – Qurbanın olum, itin olub qapıda dayanım, məni al qanadının altına. Səni deyib gəlmişəm.

      O boyda adamın bu şəklə düşməyi, iməkləməyi, yalvarmağı Şah İsmayıla qəribə gəldi. Axı onu belə görməmişdilər.

      – Qasım bəy, yadındamı, məni axtarırdın. Rüstəm Mirzəyə verib ənam, rütbə, torpaq alacaqdın. O qoca Mirzə Əlini Qurani-şərifə and içməyə məcbur elədin. Elə bilirdin allah belə işi bağışlayır? Bağışlamır! Nə qədər Əbih Sultana qoşuldunsa, namurad Mirzəyə bel bağladınsa, mümkün olmadı. Zamanın sahibindən qaçıb qurtarmaq mümkün deyil.

      – Eşşəklik eləmişəm. İnanmamışam. Gönü qalınam. Neynim. Burnumun ucundan o yanı görə bilmirəm. Mən bədbəxt başıma haranın daşını salım? Öldürsən, qanım halaldı. Günahkaram. İndi gəlməkdə fikrim budu, günahımı yuyum.

      – Yox, Qasım bəy, sənin günahını yumaq olmaz.

      Onun iri sifəti qalxdı, xalçanın üstü ilə sürünən iri bığları bir az da elə bil uzandı, sir-sifəti əyildi, zülüm-zülüm ağlamağa başladı.

      – Öldürmə məni, Sahibi-Zaman. Balalarım var. Axı mən heç bir pislik eləməmişəm. Göndərmişdilər sənin dalınca, Mirzə Əli Qurana and içdi, mən də inandım qayıdıb gəldim. Axtarmadım axı…

      Şah İsmayıl taxtın yanında ayaq üstə dayanıb əllərini belinə vurmuşdu.

      – Sən öz mülkünə görə mənim tərəfimə keçmisən. Muradın məğlub olduğunu görəndən sonra bildin ki, işin bizdən aşır. İndi mənə de görüm mal-mülk şirindi, ya can.

      – Zamanın sahibi sağ olsun, can da şirindi, mal-mülk də.

      Şah İsmayıl güldü.

      – Get yaşa, oğul-uşağına de ki, ağılları başlarında olsun.

      – Qurban olum, sadağa olum, pirim-mürşüdüm, – Qasım bəy bu sözləri döyüş başlayanda əzbərləmişdi və onun canına qorxu düşmüşdü. Görmüşdü ki, Şah İsmayılın qoşunlarının hamısının sözü bir, dili birdi. Onlara batmaq qeyri-mümkündü.

      Qasım bəy qalxmaq istəyəndə Şah İsmayıl soruşdu:

      – Sünnisən, ya şiə?

      – Sünniydim, şiə oldum, ya pirim-mürşüdüm.

      – Görək də necə şiə olacaqsan.

      Qasım bəyi buraxdılar.

      – Bundan sonra namurad Şiraza qaçdı və Şah İsmayılın qalibiyyət bayraqları onu izlədi. Bu səfərdə Kirman da azad edilib ocaqlıq kimi Xan Məhəmməd Ustaclıya verildi. O da 600 nəfər atlı ilə ora yollandı. Bunu eşidən Məhəmməd bəy Türkmən iki min döyüşçüsü olsa da, bu yerləri qoyub Xorasana qaçdı. Novruz bayramını (siçan ilində) İsmayıl Fars vilayətində keçirtdi.

      (Zeynalabdin Əlinin «Təkmilat əl-əxbar» kitabından)

      3

      Dünyaya təzə gəlmiş Səfəvi dövlətinin gələcəyini fikirləşən əmirlər, bəylər gənc şahı evləndirmək üçün çox götür-qoy edirdilər. Nə qədər tez evləndirsələr, bir o qədər də tez vəliəhd dünyaya gələr və bu qədər müharibələr içərisində, birdən Şah İsmayıla bir bədbəxtlik üz versə, onda onu əvəz etməyə hökmdar da olar.