– Baş üstə, cənab mayor! – Cəbrayıl cavab verdi.
Bəhram müəllim bir daha Şəfiyə müraciətlə:
– Nə çətinliyin olsa, utanmaq, çəkinmək lazım deyil, mənə də deyə bilərsən. Gedə bilərsiz. Gedin “obxoda” hazır olun.
Zabitlər kabinetdən çıxıb həyətə düşdülər.
– Bəlkə bir siqaret çəkək, sonra dağılışarıq, – kimsə dilləndi.
– Sonra gec olar, – digəri etiraz etdi, – “obxod”u yola verək, siqareti həmişə çəkmək olar.
Hərə bir səmtə ayrıldı.
– Sən əvvəllər zonda işləmisən? – Cəbrayıl soruşdu.
– Xeyr. Nəzəri məlumatım var, amma əyani tanışlığım yox-dur, – Şəfi cavab verdi.
– Eybi yox, elə bu gün səni ən vacib məsələrlə yaxından tanış edərəm, gedək.
Həyətin yuxarı başında üçmərtəbəli, təzə ağardılmış yataq-xananın iki giriş qapısı var idi. Onlar sol girişdən pilləkənlərlə ikinci mərtəbəyə qalxdılar.
İkinci mərtəbənin qapısı ilə üzbəüz, üstündə “Dəstə rəisi” yazılmış otağın qabağında dayandılar. Cəbrayıl qapını aça-aça, üzünü dəhlizə tərəf tutub qışqırdı:
– Əhməd, Əhməd, – dəhlizdən keçən məhkumu səslədi, – Səftər, Əhmədə deynən tez bura gəlsin.
Qapını açıb otağa daxil oldular. Bir-birinin qənşərinə qoyul-muş iki stol, üç stul və adi yatacağı olan çarpayıdan savayı otaqda heç nə gözə çarpmırdı.
– Hə, qardaş, əyləş ürəyin istəyən yerdə. Özünü sıxma, öz otağında olan kimi hiss et. Xoşuna gəlsə, bir az xərci var, – gülüm-sədi, – bağışlayaram sənə, bütün mərtəbəsi ilə. Onsuz da canımı boğazıma yığıb, bezmişəm daha.
Onlar əyləşdilər.
– Neçə ildir işləyirsən? – Şəfi soruşdu.
– On iki. Siqaret çəkirsən?
– Xeyir, çəkmirəm.
– Düz edirsən, – siqaretini alışdırdı, – mən də sən yaşda olanda çəkmirdim. Sonra adamı gic eləyən vəziyyətlərə dözümlü olmaq üçün dözə bilmədim, çəkdim.
Qapı döyüldü.
– Gəl.
Orta yaşlı bir kişi qapını açdı.
– Sabahın xeyir, rəis. Necəsiz?
– Sağ ol, Əhməd.
– Mən lazımam?
– Əhməd, hamıya xəbər eylə, səliqə sahmana fikir versinlər, rəis “obxoda” çıxacaq. İndi özüm də gəlirəm. Çayın varsa, bizə bir stə-kan çay ver.
– Termosu göndərərəm. Başqa qulluğunuz?
– Sağ ol. Sən canın “üzdəniraqları” gözdən qoyma, üstlərində ol, tualetədək hər yeri parıldatsınlar.
– Yaxşı, rəis, – Əhməd qapını örtüb getdi.
– Üzdəniraqlar rejimi pozanlardır? – Şəfi maraqlandı.
– Xeyr, cəmiyyətin pozulmuş adamlarıdı. Onlar daxili, mənəvi, əxlaqi deformasiyaya uğradıqlarından, cismani deformasiya-ya da məruz qalıblar. Yəni “mavi”lərdir və ya belə də demək olar, rəis demişkən “müəssisənin qızları”. Yaxşı yadıma düşdü, deyim, sonra gec olar. Tanımadığın məhkumla əl verib görüşmə. Bu işçilər arasında yaramazlar var, səni məsxərəyə qoymaq üçün bir üzdənirağı gön-dərərlər, gəlib sənlə əl verib görüşər. Nəbadə belə şeyə yol verə-sən. Sonra, bu zonda işləyə bilməyəcəksən. Yadda saxla, üzdəniraqla əl ilə görüşmək olmaz.
Qapı sakitcə aralandı. Arıq, uzun, üzündən uşaqlıq cizgiləri getməyən məhkum bir əlində termos, digərində iki stəkan-nəlbəki içəri daxil oldu. Çay süzdü, sonra:
– Cəbrayıl müəllim, başqa qulluğunuz olsa çağırın, – deyib otaqdan çıxdı.
– Bəs bu kimdir? – Şəfi soruşdu.
– Bu “şusturyakdı”. Bayaqkı məhkumun – Əhmədin şusturya-kıdır. Sən otur, çayını iç, mən bir fırlanım, “obxod” edim, bunlara çox arxayın olmaq olmaz, gedim özüm yoxlayım.
Cəbrayıl dəhlizə çıxdı. Şəfi təklikdə otağa daha diqqətlə nəzər yetirdi. Stolun küncündə xeyli kitab-dəftər üst-üstə qalaqlanmışdı. Divar qəzeti ötən bayramdan qalan idi. Çarpayının üstünə sərilmiş adyalın rəngi bozarmışdı. Otaq adama cansıxıcı gəlirdi. İstər-istəməz azad dünyadan kənar olduğun duyulurdu.
Şəfi darıxan kimi oldu, ayağa durub pəncərənin önünə gəldi. Xeyli uzaqdan yanbayan düzülən doqquz mərtəbəli evlər görünürdü. Bir qədər aralıda isə meşənin kənarındakı şossedə sürətlə maşınlar şütüyürdü. Elə bil yaşadığın dünyaya kənardan, başqa dünyadan baxır-dın.
Pəncərənin altından, binadan iyirmi metr aralı nəzarət iz zolağı keçirdi. Əvvəlcə cırğa boyu adam hündürlüyündə tikanlı məftil uzanırdı. Məftildən sonra üç metrdən çox enlikdə toz kimi narın şumlanmış torpaq sahəsi gəlirdi. Sahənin ətrafı boyu dörd metrədık hündürlükdə, üstü tikanlı məftillərlə örtülü, qalın daşdan hörülmüş divar müəssisəni azadlıqdan ayırırdı. Bu divardan beş-on metr aralı daha hündür taxta hasar qurulmuşdu. Hasarların arası ilə çiyinləri avtomatlı əsgərlər gəzişirdi. Əslində bu hasarlar azad dünya ilə məhbəs həyatının arasında sərhəd idi, dövlət sərhəddindən də ayıq-sayıq qorunan sərhəd.
Dəhlizdən Cəbrayılın acıqlı səsi gəlirdi: “Adama nə qədər deyərlər, nə qədər başa salmaq olar, gərək bir biz alıb bir-bir bizləyə-sən ki, hərəkətə gələlər. Tualetə heç kimi qoyma, getsinlər həyətə, cəld olun, gəlib məni danlasalar, sonra mən bilirəm sizinlə necə rəf-tar edəcəyəm.”
Cəbrayıl qanıqara otağa qayıdanda Şəfi soruşdu:
– Nə olub, nədən əsəbiləşmisən?
– Qardaş, bizim günümüz belədi. Səhərdən başlayır haray-qışqırıq, qanqaraçılıq, axşamadək. Bunlarla başqa cür mümkün deyil. Biri anlayır, üçü özünü qoyur anlamazlığa, gərək gedib eşşəyi biz-ləyən kimi bizləyəsən ki, bulaşdırıb üstündə oturmasınlar. Yoxsa rəis gəlib səni danlayacaq ki, niyə səliqə-sahman yoxdur. Nə qədər qış-qırmaq, əsəbiləşmək olar, inan Allaha, axır vaxtlar ürəyimdə san-cılar olduğunu hiss edirəm. Belə getsə pensiya-filan gözləməyə-cəyəm, atıb işi gedəcəyəm. Bir parça çörəyi harda olsa Allahım yeti-rəcək, guya ki, burada qazancım başdan aşır. Əksinə, ömrüm puç olub gedir yaramazlar arasında.
– Cəbrayıl, – Şəfi onun sözünü kəsdi, – düzünü desəm mən bura qazanc dalınca gəlməmişəm, belə məsləhət bildilər ki, bu sahədə gözübağlı qalmamaq üçün, gərək müəyyən müddət