Tehran Universitetinin köhnə professorlarından Raymond Furon İranın sərhədlərini bu şəkildə izah edir. Şimal dənizi və bu dənizə çıxışı olan ölkələr, şərqi Əfqanıstan və Bəlucistan, qərbi Türkiyə və İraq, cənubu Hind dənizi ilə əhatə olunmuş, quru sahəsi 1645000 kvadrat kilometr olan yer İran yaylasıdır. (Raymond Furon: 1943, İstanbul, sh.2)
İranda iki əsas dağ silsiləsi vardır. Şimalda Elbrus, qərb və cənubda Zaqros İran yaylasını əhatə edən bu iki dağ silsiləsinin arası ölkənin orta hissəsi olub qeyri-məhsuldar, quraqlığın hökm sürdüyü səhralıqdır. Bu yerə farslar “Dəşti Kəvir” deyirlər. Elbrus silsiləsi Ağrı dağının aşağı ətəyindən Xorasana doğru, Xəzər dənizinin cənubundan keçən, qərbdən şərqə uzanan bir dağ silsiləsidir.
Zaqros silsiləsi Van gölündən başlayıb Bəndər-Abbasa qədər şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru uzanır. Bu dağ silsilələrinin uzunluğu 1800 kilometr olub bir-birindən vadilərlə ayrılır, bəzi yerdə isə dar vadilər vasitəsi ilə birləşirlər.
Bugünkü İran dövlətinin yerləşdiyi torpaq hissəsi coğrafiya anlamında İran yaylası adlanan yaylanın tən yarısını təşkil edir.
İranda aşağıdakı dillərdə danışılır: fars, türkcənin azəri ləhcəsi, kürd, lor, bəluc, Gümüştəpədə Türküstan sərhəddi boyunca Xorasanın şimalına qədər Türkmənlərin yaşadığı bölgədə türkmən ləhcəsi, Qaşqaylar, Bəxtiyarilər, Tatlar bölgəsində türkcə, Bəsrə körfəzi sahillərində ərəb dili.
İran qədim və yeni tarix boyunca turanlılar, arilər, makedoniyalılar, ərəblər, monqollar, türklər, əfqanlılar tərəfindən işğal və idarə edilmişdir. 2500 illik tarixi boyunca İranda iranlı fars milləti sülaləsi bu ölkədə ancaq 825 il hökmranlıq edə bilmişdir. (Raymond Furan. İran, sh. 8).
Kürdüstan Mosul və Bağdadın yuxarı hissələrində İranı İraqdan ayıran dağlıq bölgədir. Kürdüstanın mərkəzi Sanandajdır. Cənubi Kürdüstan Tehran və Bağdad yolu üzərində iki tərəfə doğru uzanır.
Kirmanşahdan 30 kilometr irəlidə Tehran yolu üzərində məşhur Bisütun mağaraları vardır. Bu mağara daşları üzərində qabarıq yazı ilə Daranın zəfərləri qeyd edilmişdir. Bu yazılar İran dövlətinin qurulması ilə Turanlıların ataları tərəfindən eramızdan 1000-2000 il əvvəl Manna və Midiya dövlətləri haqqında çox elmi dəyəri olan məlumatlar verməkdədir. Daranın yazıları üç dildə – Babil, Alamut və qədim iran dilində yazılmışdır.
Bu bölgə Gilan, Mazandaran və Görgən vilayətlərindən ibarətdir. Elbrusun yüksək təpələri ilə Xəzər dənizi arasında geniş düzənliklər, orta hesabla 20 kilometr olan məhsuldar, bataqlıq bir torpaq parçasıdır. Bürünc, tütün, pambıq, şəkər qamışı, çay, sitrus, əncir, nar, üzüm və başqa məhsullar yetişir. Məşhur qara kürü Gilanın Xəzər dənizinə axan çayındakı nərə balığından əldə edilir. Gilanın mərkəzi Rəşt, Mazandaranın mərkəzi Sarı, Görgənin mərkəzi Astrabaddır.
Elbrusun yüksək təpələriylə Zaqrosun cənub yamaclarına qədər uzanan böyük bir vilayətdir. Bura Tehran, İsfahan, Həmədan, Sultanabad, Qum və başqa şəhərlər daxildir.
İranın şimal-qərbində yerləşən çox gözəl bir vilayətdir. Zend Avestanın Azərbaycanı, Makedoniyalı İsgəndərin Atropatenası, Bakıda məbədi olan qədim oda tapınanların “Odlar ölkəsi”dir. Bura dağlıq bir ölkə olub artıq sönmüş olan vulkanlarla səciyyələnir. Bunlardan Səhəndin hündürlüyü 3600, Savalanın hündürlüyü isə 4800 metrə çatır. Vadilərdə gözəl ağaclar var. Azərbaycanda böyük Urmiya gölü vardır. Sahəsi 5000 kilometrə qədərdir. Hər kub metr suyunda 155 qram duz var.
Ən böyük şəhəri Təbrizdir. Yaşıllıqlarla dolu bir vadidə salınıb, dəniz səviyyəsindən yüksəkliyi 1500 metrədir.
Təbriz yalnız bir idarəetmə mərkəzi olaraq qalmamış, ticarət və bir irfan mərkəzi də olmuşdur. Şardinə görə, 1673-cü ildə əhalisinin sayı 500000 imiş. 1780, 1848 və 1942-ci illərə təsadüf edən zəlzələlər şəhəri dağıtmış, saysız insanlarla birlikdə dəyərli qədim əsərlər də dağılıb yox olmuşdur. Dağıtmaq işində zəlzələlərdən geri qalmayan bir sıra istilalar zamanı şəhər yerlə yeksan olmuşdur. (R.Furon, göstərilən əsəri, sh.29).
Laristan, Xuzistan, Fars körfəzi və Hind Okeanı sahilləri, Fars Suzistan, Kirman, Xorasan və səhra bölgələrini də qeyd edərək coğrafiya bəhsinə çox yer vermədən keçirik.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.