Türfə gözəl deməkdir.
SafAğ elmindən və “Nəkşibəndi”likdən məlumat
Peyğəmbərin EvEyƏsƏl GurÜn – “Veysəl Qarani” nəslindən otuz üçüncü Şeyx Hacı Mahmud əfəndi Qarani on doqquzuncu əsrin yetmişinci ilində Həc ziyarətindən qayıdarkən İstanbulda Ağa Sofi peyğəmbərin möhüründə “Allah” əvəzində ƏlAğ oxuyub bu bir kəlmə OdƏr – Türk sözündən hədsiz xoşbəxtlik duyur, sonra yolunu Amasiya şəhərindən salıb oradakı köhnə mədrəsə yoldaşı və şəxsi dostu Seyid Yasinlə görüşür. Mədrəsəni bitirəndən sonrakı həyatını və fəaliyyətini danışanda deyir ki, o – Hacı Mahmud əfəndi son illərdə Qarabağın Zəhgəzur qəzasının Cejimli kəndində yaşayan Şair Şeyx Seyid Nigarinin şagirdi olub, Nəqşibəndi elmini öyrənib qəbul edib, Qarabağda, Qazax, Borçalı, Qaraçöp mahallarında çoxlu müriddərriş yetirib, Qazağın İncə dərəsindəki Astanbəyli kəndinin qəbristanında Türfə – ziyarətgah yaradıb. O ziyarətgaha ətraf mahallardan gələn zəvvarlara Nəqşibəndi elmindən moizələr oxuyur – dərs keçir, indi yolunu Amasiyadan salıb ki, Nəqşibəndi alimi Seyid Yasini də özü ilə aparsın, ziyarətgaha yığışan zəvvarlar çox olduğuna görə, yəni işin ağırlığına görə ona – Hacı Mahmud əfəndiyə kömək etsin.
Bağdad xilafəti Amasiyadakı mədrəsədə tədris zamanı keçilən Nəqşibəndi tarixini İslam tarixi ilə əvəz edib çox ciddi məhrumiyyət yaradıbmış, Seyid Yasin öz etiqadı barədə bir kəlmə danışmağa da imkan tapmırmış. Elə o günlərdə var-dövlətini yır-yığış eləyib, dostuna qoşulub Qazax mahalına gəlir.
İndi kimdən xəbər verim? Seyid Nigaridən.
Seyid Mirhəmzə Nigarinin əsli Qazax mahalının köhnə Qaraxanlı kəndindən imiş. Zəngəzurun Cejimli kəndinə köçməsinin səbəbi məlum deyil. Amma dəqiq məlumdur ki, Qazağın Ağköynək kəndindən şairə Şahnigar xanımı bütün varlığı ilə sevirmiş. Şahnigar xanım ömrünün lap cavan çağında vəfat etdikdən sonra şair Seyid Mirhəmzə sevgilisinin adını özünə təxəllüs götürür. Müasir tədqiqatçılar deyirlər Seyid Nigari Nəkşibəndiliyi qəbul edənə qədər bir bənd də şeir yazmayıbmış. Bu mülahizə, əlbəttə, uydurmadır. Çünki şairin Nəkşibəndiliyə həsr olunmuş şeirləri bişgin, hətta böyük bir sənətkarın əsərləridir. Həqiqət belədir ki, Seyid Nigari yaradıcılığının birinci dövründə yazdığı dini şeirləri atıb Nəkşibəndi dünyagörüşündə şeirlər yazmağa başlayıb. Hacı Mahmud əfəndi Ağköynəkdəki Ağların – SafAğ türklərin evlərində həmin şeirlərlə tanış olandan sonra Seyid Nigarinin yaradıcılığına vurulub, türfədə işlərini İncə dərəsinin Kəmərli kəndindən İsmeyil Əfəndiyə tapşırıb Zəngəzura getməyi də bu vurğunluqla izah olunur.
İndi kimdən xəbər verim? Seyid Məhəmməd Nəkşibəndidən.
Belə deyirlər ki, Seyid Məhəmməd Özbəkistanın Daşkənd şəhərindəndir. İpək parçalar və dəmir qablar üzərində naxışlar çəkdiyinə görə “Nəkşibənd” təxəllüsünü götürüb. Əmma bu aldadıcı söhbətdir. Fars sözü “bənd”in altında ən qədim dünyada təhrif sözlə “Midiya” adlandırılan BağOdEy (Bağday) ölkəsinin yaradıcıları, insanı insana bağlayan və Yer bəşəriyyətini Kainatın OdƏr bəşəriyyətinə bağlayan Bağların (“Allah”ların) Odu – həqiqəti – adı – rütbəsi gizlədilib. “Nəqş” sözünün altında isə Bağların naxışı – Yer kürəsi gizlədilib. “Nəkşibəndi” – Bağların naxışı deməkdir.
On dördüncü əsrdə xilafətin Amasiya mədrəsəsində yaratdığı məhrumiyyətə görə həmin mədrəsəni tərk edib Özbəkistana gedib orda mədrəsə açıb Seyid Məhəmməd Nəkşibəndi ilə biri-birindən zəngin bilikli müridlər yetirmiş, indi adları məlum olmayan mədrəsə müdərvişləri şeyxlər Türkiyəyə qayıdandan sonrakı əsrlərdə Nəkşibəndi elmi Türkiyədə və Azərbaycanda geniş yayılıb ki, bunun da çox ciddi səbəbləri var. Birinci səbəb budur ki, Nəkşibəndilik elm başlanğıcı deyil, davamı və axırıncı mərhələsidir. Bu, SafAğ adlanan elmdir ki, “Yer” – EyƏr (uca İşıq) planetində insan həyatının başlanğıcından başlanıb, “Yer”də elmin düşmənlərinin təzyiqi nəticəsində eramızın on dördüncü əsrində “Hürufi” adı altında gizlədilib, sonrakı əsrlərdə “Sufi”, “Səfi”, “Səfa” sözləri altında gizlədilib, nəhayət, “Nəkşibəndi”liyə gəlib çıxıb.
Nəkşibəndiliyin bu qədər geniş yayılmasının ikinci səbəbi elmin savadsız camaat üçün təzəliyi və heyrətli gerçəkliyi idi.
Müasir alimlər deyirlər Kainat dəyirmidir, Yer planetinin bir nöqtəsindən ucsan hərlənib-fırlanıb yenə həmin nöqtəyə qayıdarsan. SafAğ alimləri isə qədim OdƏr mədəniyyətindən yadigar qalmış məlumat əsasında deyirlər Kainat sonsuzdur; bizim Qalaktikadan – QalAğımızdan ucsan, Qalağın ikinci hissəsində işıq qeyri-adi dərəcədə güclü olduğuna görə adi gözlə baxanda zülmət kimi görünən şərti “zülmət dünya”ya düşərsən. Bizim QalAğda hələ günəş, planetlər olmadığı zamanlarda həmin zülmət dünyadan işıq gəmilərində Bağlar (“Allah”lar) gəliblər, beyinlərində gəzdirdikləri yaradıcı GurÜnün vasitəsi ilə QalAğdan “elementləri” – ƏlmənOdları bir dairəyə toplayıb əvvəlcə Günəşi yaradıblar. (Günəş milyon kilometrlərlə uzanan paslanmayan metaldan ibarətdir). Sonra müasir alimlərin “Yadro” adlandırdıqları, Günəş dairəsinin ortasında EyOdƏr planetini yaradıblar. Daha sonra ikinci planeti, Yerin təhrif dillərinin “Mer kuri” adlandırdığı EvƏrOdƏr planetini, daha sonra Yerin təhrif dillərinin “Yupiter” – “Zupiter” – “Zupatri” – “Duyaz Pitar” adlandırdığı OdAğÜz BağOdƏr planetini, daha sonra doxquzuncu “Yer” – EvƏr – OdƏr planetini yaradıblar. Daha sonra zülmət Qalaqdan EvƏr OdƏr, OdAğÜz BağOdƏr planetlərinə çox miqdarda, qadınlı, kişili OdƏr köçürüblər. Günəş daxilindəki EyOdƏr planetinin hava sahəsindən – “atmosfer”indən enerji alır, məsamələrindən keçirib Yeddi rəngdə soyuq işıq yaradıb planetlərə ötürür. Planetlərin hava sahəsinə – “atmosfer”inə yetişəndə yeddi rəngdən bir SafAğ işıq əmələ gəlir və nisbətən istiləşir, planetlərin torpağına səriləndə isə SafAğ işıq daha çox istiləşib yaradıcı xüsusiyyət kəsb edir. İlkin yaranışda “Yer” – EyƏr planetində yenə də GurÜnün vasitəsi ilə saysız-hesabsız vəhşi heyvan yaradılıbmış ki, planetdə həyat olsun. Bir zaman yetişib, vəhşi heyvanatın yeganə doğuluş planeti “Yer”ə işıq gəmilərində işıq silahı ilə silahlanmış ordu göndərilib ki, heyvanatı qırıb azaldıb, doğuluş üçün göndərilən insana həyat şəraiti yaransın. Bu ordu indiki Qrek xalqıdır, o zaman OdƏrlərin tərkibində GurAğ adlanırmış. GurAğlardan sonra yenə də OdƏrlərin tərkibindən indi “latın” adlanan ƏlOdÜn ordusu göndərilib, daha sonra indi “Ərəb” adlanan ƏrEv (Evin işığı) ordusu göndərilib, daha sonra indi “Pers” – “Pars” – “Fars” adlandırılan EvƏrƏs (Evin yaradan işığı) ordusu göndərilib. Bu dörd ordu – dörd xalq “Yer”də heyvanatı qırıb azaldıb insan həyatı üçün şərait yaradandan sonra, nəhayət, Bağlar özləri ilə yüz iyirmi dörd min qadınlı, kişili OdƏr gətiriblər. “Yer”də – EyƏrdə OdƏrlərin sarı (hökmdarı), indi “Süleyman peyğəmbər”, “Solomon” adlanan Ulu Bağ ƏsƏlmənin hökmü ilə işıq silahı ləğv olunur. Bu hadisədən GurAğlar – “Qrek”lər qəzəblənib öz əcdad xalqı olan OdƏrlərə qarşı aramsız müharibələrə başlayırlar. Əsrlər keçdikcə, irəli sananan əlliminlik tarixin ortalarından və geri sananan əlliminillik tarixdə “Latin”lar, “Ərəb”lər, “Fars”lar da müharibəyə qoşulurlar. OdƏrlər indi “İrak” adlanan ƏrAğ, indi “Rey” adlanan ƏrEy, indi Cənubi, Şimali Azərbaycan, Türkiyə adlanan ərazilərdən Qalam (Orta Asiya) adlanan ərazilərə köçürlər, vətəndən – BağOdEydən (Bağdaydan) – “Midiya”dan tərik düşdüklərinə görə “Tərikan”, “Türk” adlanıllar. Muharibənin bir az səngidiyi yeddinci əsrin axırında OdƏrlərin bir qismi indi “Kür” adlanan OdƏr çayının vadisinə, vadinin cənubuna, şimalına qayıdıb, on üçüncü əsrdə isə OdƏrlərin ikinci qismi indiki “Anadolu” – ÜnOdƏl və “Rum” – Ərim ərazisinə qayıdıb. Bu arada – 678-ci ildə Ulu Bağ Əsəlmən başından ölümcül yaralanıb, SafAğ işığa bükülüb işıq gəmisində OdAğüz BağOdƏr planetinə aparılıb, orada sağalandan sonra yenidən EyƏrə qayıdıb, bir də on doqquzuncu əsrin axırında, EyƏrdə vərəm xəstəliyinin cövlan etdiyi zaman OdAğÜz BağOdƏrə uçub, hələ qayıtmayıb.
İndi nədən xəbər verim? Bağların və OdƏrlərin