“Sənə xatırladıram: İstanbulda Doktor Sultanova söz verdik. Həm də yəmin etdik. Canımız bahasına da olsa, təşkilatın sirrini kimsəyə verməyəcəyimizə, yaxalandığımız təqdirdə qaçaqları satmayacağımıza Quran və silah üzərinə əl basdıq.”
“A Həmzə, İstanbuldan dönərkən qatarda danışmadıqmı? “Onlar təşkilat qurmaqla çox böyük səhvə yol verirlər” demədikmi? “İki ölkəni bir-birinə qatacaqlar” demədikmi?”
“Hə, sən belə dedin. Amma Qaçaq Nuru nə dedi? “Xalqımıza zülm edən hökumət və partiya funksionerlərinə gedib hədlərini bildirmək niyə iki ölkəni bir-birinə qatmaq olsun?” deyə söyləmədimi?”
“Çox yaxşı, bu işləri kimlərin, haradan gəlib törətdiklərini öyrənən Sovet hökuməti seyirçimi qalacaq? Türkiyədən bunun hesabını soruşmayacaqmı? QİQ-in varlığı ortaya çıxanda Türk hökuməti bizə verdiyi bunca imkanı əlimizdən alıb bizi yerimizdən etməyəcəkmi? Türk dövləti sənə verdiyi “Keşişin İmarəti”ni, mağazaları, tarlanı, biçənəyi əlindən alıb sürgün etməyəcəkmi? Mənim bütün varidatım, Borluklunun ucsuz-bucaqsız yaylası əlimizdəmi saxlanacaq sanırsan?”
Borluklu sözə qarışdı:
“Zavodlu doğru deyir. Bunları ağla gətirmək belə adamın canına qorxu salır. Ox yaydan çıxıb, başqa nə edə bilərik?” – dedi.
Həmzə:
“İstanbul toplantısında bütün bunları niyə söyləmədiniz? Doktor Sultanova niyə işin bu tərəflərini açıb demədiniz?”
“Ağzımızı açmağa heç imkan verdi ki? Hər şeyi özü söyləyib özü planladı. Bizə təsdiqləmək qaldı.”
“Bunu deməyə dilin necə gəlir? İstəyən hər məsələdə fikrini açıqca ortaya qoymadımı? İndiki kimi xatırlayıram, “Düşərgəni Borluk yaylasında quraq” deyən sən deyilmiydin? Yaylada tətil keçirmək üçünmü düşərgə quracaqdın?”
Zavodlu, qarsona çayları təzələməsinə işarət etdikdən sonra diqqətini masaya yönəldib Həmzənin üstünə əməllicə hücuma keçdi.
“Ürəyini ikiləmə. Mövqeyimiz çox doğrudur. Qurulan bu təşkilat zahirən xalqımızın faydasına olsa da, böyüyüb qol-budaq atdıqdan sonra kim bilir hansı güclərin əlinə keçəcəkdir. Bu təşkilata indi müdaxilə edilərsə, bir neçə arkadaş sıxıntı çəkər, amma minlərcə Qafqaz mühaciri Sovetlərin düşmənçilik və təqibindən qurtular. Məncə, Sovetlərin qarşısında olmaqdansa, yanında olmaq daha yaxşıdır.”
Borluklu, Zavodlunun sözlərindən dəstək alaraq:
“Mən də belə düşünürəm. Sovetlər belə qalmayacaq. Gələcək illərdə nüfuz dairəsi genişlənəcək. Mənə belə gəlir ki, çox keçmədən Türkiyə də Sovet sisteminə daxil olacaq. Bizə Almandan Amerikadan fayda yoxdur. Bizim gələcəyimiz rus dostluğundadır”, – dedi.
Həmzə:
“Əslində bu təşkilatın qurulmasını mən də istəmirəm. Ancaq mən deyirəm ki, təşkilatın qurulmasının qarşısını almalıydıq. Önləyə bilmədik, indi onu biz dağıtmalıyıq. Bunu əksər işçiləri ermənilərdən ibarət olan Sovet konsulluğunun əliylə etməməliyik. Bəzi arkadaşların vəziyyəti pis olacaq”, – deyə israr etdi.
Zavodlu:
“Görüşməmizdə konsuldan, arkadaşlara sıxıntı verilməyəcəyinə dair söz alarıq”, – deyə ortalığa bir fikir atdı.
Bu fikrin qarşısında Həmzə Qarabağlı:
“Onları tanımırsanmış kimi danışma! Rusun hansı sözünə nə qədər bel bağlana bilər? Bundan başqa, səlahiyyət konsulun əlində deyil ki”.
Borluklu:
“Baxın, bunu da sizə söyləyim. Sonra demədi deməyin. Bizim bu Qafqaz qaçaqları, söz dinləyən insanlar deyil. Onların gözünü intiqam hərisliyi bürüyüb. Təşkilatın adını belə “Qafqaz İntiqam Qartalları” qoydular. Adamlara Türk dövləti Qarsın göbəyində ev, iş yeri verdi; Qarsın ən bərəkətli ovalarında tarlalar, biçənəklər ayırdı, amma onlar hələ də bolşeviklərdən intiqam almağın peşini buraxmırlar. “Biz Sovetləri dağıdacağıq, yurdumuza dönəcəyik!” deyirlər, başqa bir sözləri yoxdur. İllərdir dağlarda, yaylalarda, karvansara künclərində yaşayırlar. Sovetlərin deyil, onların dağıdılması lazımdır. Ən önəmli xüsus da budur ki, onlar Qarsda qaldıqları müddətdə bizə rahat gün yoxdur. Hər birinin mütləq buradan başqa bir yerə göndərilməsi gərəkdir”.
Zavodlu:
“A Həmzə, Borluklu çox açıq söylədi. Mən bunları söyləmək istəmirdim. Bunlar indidən bizi dinləmirlər. Qarsın seçkin, öndə gələn kimsələri olduğumuz halda bizi adam yerinə qoymurlar. Sən iqtidar partiyasının idarəçiliyində olduğun halda bir iş görəndə səndən soruşduqları yoxdur. Bunların nə əlinin, nə dilinin ölçüsü var. Görmədinmi o vaxt sənə bir şillə vuran adamın başına nələr gətirdilər?”
Borluklu:
“Yeri gəlmişkən, Həmzə, o məsələ necə olmuşdu? Eşitmişəm, amma ətraflı məlumat sahibi deyiləm”.
“Yekəxana birisiylə mübahisəmiz düşdü, sözümüz bir az sərt şəkil aldı. İş böyüdü. Mənim sözlərimi həqarət sayan adam üzümə bir şapalaq vurdu. Çevrəmizdəkilər araya girib olayı sakitləşdirdilər. Bizim qaçaqlar olayı eşidər-eşitməz kimsədən bir söz soruşmadan, mənə belə demədən o gecə gedib adamın evinə, mal-mülkünə, otuna, samanına od vurmuşlar. Allah üzünə baxıb, adam çoluq-çocuğunu evdən çıxara bilmişdi. Bütün hər şeyi yanıb kül olmuşdur. Təbii ki, yanğını bizim qaçaqların çıxardığını kimsə bilmədi. Sabah nələr törədəcəklərindən mən də əndişəliyəm.”
Borluklu ağrılı yerdən tutmuş, Həmzənin də qaçaqlar sarıdan rahatsız olduğunu körükləməyi bacarmışdı.
“Budur, sizə deyirəm, bunlar özbaşına insanlardır. Söz-saz dinləməz, ağılları kəsən işi tutarlar. Onlara görə biz qorxaq, Türk dövlətinin verdiyi payı alıb, hər şeyi unudan insanlarıq. Çoluq-çocuğu, evi, mal-mülkümüzü buraxıb silahlanaraq, Sovet üsul-idarəsinə hücumlar etməliyik ki, igid sayılaq”.
Həmzə:
“Bəylər, bir halda ki, getmək istəyirsiniz, buyurun gedin. Mən bu işdə yer almaq istəmirəm”, – dedikdə Borluklu çarəni ondan saqqız kimi yapışmaqda gördü.
“Biz sənsiz əsla addım atmarıq. Sən, yüksək məqamlı dövlət adamları ilə oturub durmağı bilirsən. Ən azından bizim xətalı bir iş görməyimizə əngəl olarsan. Yanımızda ol, kifayətdir. Görəcəksən biz gərəkəni edəcəyik. Heç biri də zərər görməyəcək.”
Zavodlu və Borluklunu yaxşı tanıyan mühafizəçilər heç bir şey soruşmadan onları gözləmə salonuna apardılar. Müsafir gəldiyi xəbər veriləndə konsul, vaxtsız gələn müsafirlərin məlum kəslər olduğunu o dəqiqə anladı. Onları gözlətmədən yanlarına endi. Hörmətlə qarşılayıb onları qəbul salonuna apardı.
Konsul üzdən rusların tipik soyuqluğunu sərgiləsə də, maraq və həyəcan içindəydi.
“Bir