Birinci Pun müharibəsi zamanı Karfagen ordusunda 300 fildən ibarət dəstə vardı.
Daha bir maraqlı fakt: Hannibalın otuz yeddi filinin hamısı Alp dağlarından sağ-salamat keçə bilmişdi. Sərkərdə Trebbi çayı (İtaliya) yaxınlığında baş verən döyüş zamanı bu heyvanlardan piyada qoşununu mühafizə etmək üçün istifadə etmişdi. Belə ki, fillər romalıların cinahlardan hücumunun qarşısını almışdı. Hannibal bataqlıqdan keçəndə göz infeksiyasına mübtəla olarkən isə ətrafındakılar ona yolun qalan hissəsini filin üstündə getməyi məsləhət görmüşdülər. Çünki bu halda yerdən xeyli yuxarı ilə gedəcək və yeni infeksiyaya tutulmayacaqdı.
Fillər İspaniyadakı döyüşlər zamanı da böyük rol oynayıb. Publi Ssipion (oğul) bütün həlledici döyüşlərdə karfagenlilərin filləri ilə qarşılaşmalı olurdu. Oğul Ssipion fillərdən o qədər çəkinirdi ki, dəstələrinin nizamını belə dəyişmişdi. İndi onların arasında bəlli məsafədə keçid qoyulurdu. Həmin keçidlər fillərin hücumundan yayınmağa imkan verirdi.
Fillərin Karfagen ordusunda daha bir mühüm rolu vardı. Bu heyvanlar ömürlərində fil görməyən düşmən döyüşçülərini dəhşətə gətirirdi. Üstəlik, fillərin hücumunu dəf edə bilmək üçün rəqiblər atlara ayrıca təlim keçməli olurdular. Yalnız xüsusi təlim görmüş belə atlara malik süvari döyüşçülər bu nəhəng heyvanlarla mübarizədən salamat çıxa bilirdilər.
Lakin bütün döyüş vasitələri kimi fillərin də öz qüsurları vardı. Məsələn, ox və nizə yağışına tutulan nəticədə yaralanan fillər azğınlaşır, bu zaman onları idarə etmək çətinləşir, bəzən mümkünsüzə çevrilirdi. Belə vaxtlarda onlar adətən arxaya doğru qaçır və karfagenli əsgərləri tapdalayıb keçirdilər. Üstəlik, döyüş planı da alt-üst olurdu. Bəzi tarixçilərin yazdığına görə, karfagenli çarvadarlar9 özləri ilə uzun mıx və çəkic daşıyırdılar. Fil sahibinə tabe olmadığı təqdirdə çarvadar onun kəlləsinə mıx çalır və zavallı heyvan anındaca ölürdü. Buna baxmayaraq, fillər bir çox tarixi qələbənin qazanılmasında mühüm rol oynayıblar.
Görəsən Hannibal çətin yürüşlərə niyə özü ilə filləri də aparırdı? Axı romalılar bu heyvanları yaxşı tanıyır və onlarla necə mübarizə aparacaqlarını bilirdilər. Məsələn, məşhur yunan sərkərdəsi Pirr M.ö. 280-ci ildə romalıları məhz fillərin sayəsində məğlub etmişdi. Bundan nəticə çıxaran romalılar beş il sonra baş verən Benevent döyüşündə iki fili öldürmüş, səkkizini də ələ keçirmişdilər.
İstisna edilmir ki, Hannibal bu heyvanlardan daha çox düşmən üzərində psixoloji üstünlük qazanmaq üçün yararlanırdı. Yuxarıda vurğuladığımız kimi bu nəhəng heyvanların döyüş meydanındakı varlığı istər-istəməz qarşı tərəfdə narahatlıq və təşviş yaradır, onu əlavə güc sərf etməyə məcbur edirdi.
Hannibalın döyüş taktikaları
Artıq bilirsiniz ki, Karfagen ordusu müxtəlif qruplardan ibarət idi. Bu qrupların hərəsi bir xalq və ya tayfadan təşkil olunmuşdu. Üstəlik, hər qrupun özünəməxsus döyüş üslubu və silahları vardı. Belə bir ordunu idarə etmək asan deyildi. Buna baxmayaraq, karfagenli sərkərdələr həmin işin öhdəsindən məharətlə gəlirdilər.
Bir mühüm məqamı qeyd etmək lazımdır: Haminkarla Gözəl Hasdrubal öz əsgərlərinə qarşı olduqca ədalətli və mərhəmətli davranırdı. Məhz bu məqam hər iki sərkərdənin bəzi ispan tayfaları ilə sıx əlaqələr yaratmasında həlledici rol oynamışdı. Hasdruballa Hannibal hətta ispan şahzadələri ilə evlənmişdilər. Hərçənd İspaniyadakı Roma ordusuna sərkərdəlik edən Publi Ssipion (oğul) da yerli tayfalarla münasibətdə mərhəmətli və ədalətli olmaq üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. Bu səbəbdən bir çox ispan tayfaları onu öz hökmdarları kimi salamlayıb, himayədarları hesab edirdilər.
Lakin Karfagen ordusunda əsgərlərə qarşı həmişə mərhəmətli və ədalətli davranıldığını söyləmək olmaz. Hərbi nizam-intizamı qoruyub saxlamaq üçün karfagenli sərkərdələr bəzən amansız və qəddar ola bilirdilər. Onlar əsgərləri döyür, şikəst edir və barələrində ölüm hökmü çıxarırdılar. Eyni təcrübədən Hannibalın Karfagen ordusuna rəhbərlik etdiyi vaxtda da istifadə olunurdu. Ancaq bu bir çox tayfaların onun ordusunda həvəslə xidmət etmək istəməsinə əngəl yaratmırdı.
Hannibal zamanında Karfagen ordusunda əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş döyüş taktikaları tətbiq edilmirdi. Qoşunların savaş meydanında uğuru əksər hallarda döyüşün gedişatından asılı idi. Bu zaman sərkərdələrin təcrübəsi işə düşür, onlar situasiyaya uyğun qərarlar verirdilər. Zəfər əldə etmək üçün bəzən ayrı-ayrı hərbi taktikaları ümumiləşdirmək lazım gəlirdi. Bu olduqca mürəkkəb vəzifə idi və sərkərdələr onun yarada biləcəyi çətinliklərdən xəbərdar idilər.
Karfagen ordusunun piyada qoşunu kifayət qədər güclü və təcrübəli olsa da, Hannibal həlledici anlarda daha çox süvari dəstələrə güvənirdi. Nəticədə karfagenlilər süvari qoşunu elə də ürəkaçan durumda olmayan romalılar üzərində aşkar üstünlük qazanırdılar. M.ö. 202-ci ildə baş tutan Zama döyüşü istisna olmaqla, yerdə qalan bütün hərbi əməliyyatlarda Hannibalın süvari dəstələrinin üzərinə ciddi iş düşmüşdü. Karfagenli süvari dəstələri düşmənin piyada qoşununa cinahlardan və arxadan hücüm çəkə bilir, bununla savaşın gedişatını dəyişirdi. Hannibal həmin taktikanı da Makedoniyalı II Filipdən öyrənmişdi. Məsələ burasındadır ki, karfagenli sərkərdənin dostlarından biri Sosil adlı yunan idi. Qədim tarixçilərin yazdıqlarından belə məlum olur ki, Sosil Hannibala yunan dili ilə yanaşı yunan və makedon döyüş taktikalarını öyrədib. Bununla belə, Hannibal yunan döyüş taktikalarını Haminkarın ordusunda xidmət edərkən də mənimsəyə bilərdi.
Karfagenli sərkərdənin hər savaş zamanı üstünlük verdiyi ümumi qaydalar vardı. Bunlardan biri düşmən qarşısına çıxan çayı, yaxud dağlıq və ya meşəlik kimi mürəkkəb maneəni dəf etməyə macal tapmadan ona hücum çəkmək idi. Nümunə kimi romalıların Trebbi çayını keçərkən başlarına gələnləri göstərmək olar. Həmin vaxt onlar tamam əldən düşmüşdülər, üstəlik, soyuqdan tir-tir əsirdilər. Nəticədə karfagenlilərin qəfil hücumu ağır məğlubiyyəti qaçılmaza çevirdi. Başqa bir qayda döyüşün baş verdiyi ərazinin coğrafi göstəricilərindən maksimum şəkildə istifadə etmək idi. Karfagenli sərkərdələr tez-tez cinahlarda ağır hərbi birləşmələr yerləşdirir, bu zaman düşmənə manevr etməsi üçün mümkün qədər az yer saxlayırdılar. Bəzən bunun üçün piyada və süvari dəstələrlə yanaşı, fillərdən də istifadə olunurdu. Coğrafi mövqe əlverişlidirsə, Karfagen süvarilərinin bir hissəsi rəqibin qoşununu döyüş meydanından sıxışdırıb çıxarır, digər hissəsi isə arxadan qəfil hücuma keçirdi.
Bir sözlə, Hannibalın ordusu əksər qələbələrini ağıllı şəkildə düşünülmüş və dəqiqliklə icra edilmiş hərbi qərarlar nəticəsində qazanmışdı.
Karfagenlilərin