Lakin, bu cür məktəb bütün həyat boyu bəs etmir: əgər bir ay məşğul olmasan, hamısını yenidən başlamaq lazım gəlir. Mən istəyərdim ki, xəyalən yox, həqiqətən bu, çox gozəl, qəribə, ziyalı insanı ürəkdən qucaqlaylm. Deyilənlərə rəğmən o, oğlu ilə birlikdə İsrailə köçübdü. Mən, onu son dəfə görəndə Vladimir Sezaryeviç ailəsi ilə getməyə hazırlaşırdı”.
Müğənninin “Xatirələr məndə yaşayır” (“Живут во мне вспоминания”) kitabından gətirdiyim iqtibaslar bir daha sübut etdi ki, əmək, zəhmət, vaxt sərf etmədən, alın təri silmədən, zəka işlətmədən keyfiyyətli nəyə isə nail olmaq mümkün deyil, hətta, sən Müslüm Maqomayev olsan, belə…
Müslümün həyatı əvvəldən-axıra qədər həmişə müxtəlif cəlbedici epizodlarla zəngin olubdu. Maraqlı bir hadisə o, məktəbdə oxuyanda baş verir. Mahnı oxumaq onun diqqətini o qədər cəlb edir ki, başqa fənlər tamamilə yaddan çıxır. Bunun məntiqi nəticəsi olaraq yeddinci sinifdə, ikinci il oxumaq təhlükəsi yaranır. Vəziyyətin acınacaqlı olduğunu görən gənc özünü itirmir və çıxış yolunu məktəb direktoru Tahir Atakişiyevin yanına getməkdə görür. Məktəb direktoru Tahir müəllim Rauf Atakişiyevin qardaşı idi. Rauf Atakişiyev ilə Müslüm Maqomayev Susanna Arkadiyevnanın yanında musiqi ilə mə şğul olarkən tanış olmuşdular. Müslüm və Rauf sərbəst, boş asudə vaxtlarını birlikdə musiqi ifa etməklə keçirirdilər. Tahir Atakişiyevin yanına gələn Müslüm ona müraciət edərək deyir: “Mən musiqi məktəbinə keçmək istəyirəm. Orda mən sevimli oxumağımla məşğul olacam. Heç kim məni riyaziyyatla məşğul olmağa məcbur etməyəcəkdi, çünki o ( riyaziyyat : -C.P.) mənim beynimi “zibilləyir”.
Gəncin öz fikirində israrlı olduğunu görən məktəb direktor heç bir problem yaratmır və Müslümün musiqi məktəbinə keçməsinə razılıq verir və deyir:
-“Əgər alınmasa, qayıdarsan…”
Bundan xəbər tutan Müslümün dostu Rauf Atakişiyev onu məzəmmət edir və deyir:
“Bu cur seçmə məktəbi atmaq olar. Mən istərdim ki, sən gələcəkdə ali təhsil alasan, böyük musiqiçi olasan…”
Raufun sözündə böyük bir reallıq, bir məntiq, bir həqiqət var idi. Doğrudan da bu, məktəbi qurtaranlar gələcəkdə yaxşı musiqiçi olurdular. Çünki Müslümün oxuduğu məktəb, sözün həqiqi mənasında, Bakıda sayılıb-seçilən seçmə musiqi-orta məktəbi hesab olunurdu. Bu, məktəbə xüsusi istedadı olmayanları qəbul etmirdilər .
Bu, barədə Müslüm yazırdı: “Bakı Konservatoriyasının nəzdində ki, musiqi məktəbi seçmə məktəb idi. Seçmə o mənada ki, bura istedadı, qabiliyyəti olan uşaqları qəbul edirdilər. Valideyinlərin hansı yüksək vəzifəni tutması burda keçərli deyildi. Seçim meyarı bir idi-təbii istedad. Qabiliyyətsiz, bacarıqsız olanları, hətta, tanışlıq və başqa qeyri-müəyyən yollarla, belə, bu, musiqi məktəbinə qəbul etmirdilər. Məhz, buna görə də bizim məktəbi qutaranların çoxu yaxşı musiqiçi olurdular. Məktəb Bakı şəhəri kimi beynəlmilər idi: onda biz milli müxtəlifliyin nə oldugunu bilmirdik. Heç vaxt təşviş, həyəcan, iztirab keçirmirdik, çünki Azərbaycanın paytaxtı Bakıda Azərbaycan dilini bilmək mütləq hesab olunmurdu. İstəyirsən-öyrən, istəmirsən-öyrənmə. Bizim ailədə rus dilində danışırdılar. Ona görə yox ki, mən doğma ana dilini zəif bilirdim…
Xeyr! Əsla yox…
Nənəm Baydagül tatar, Camal əmimin həyat yoldaşı Mariya İvanovna isə etnik tərkibinə görə polyak idi. Əmim Azərbaycan dilində kifayət qədər yaxşı danışırdı, ancaq ədəbi Azərbaycan dilində hərdən ilişirdi…”.
Müslümün yeni məktəbdə aldığı bilik gənc oğlanın konservatoriyaya daxil olmasına kifayət edir. Beləliklə, Müslüm ali musiqi təhsili almağa nail olur və bununla da dostu Rauf Atakişiyevə verdiyi sözü yerinə yetirir.
Müğənninin uşaqlıq illərini nəzərdən keçirəndə görürəm ki, onun üçün bu zaman kəsiyi çox maraqlı, keşməkeşli və yadda qalan olubdu. O, heç vaxt bir yerdə oturmağı, sakit durmağı xoşlamayıbdı. Adətən belə uşaqlar haqqında deyirlər: “bulaq kimi qaynayır” və ya “od parçasıdı”. Mən, qiyabi şahidi oldum ki, babasından yadigar qalan musiqi alətləri, həmçinin, evdə olan elektrik məişət avadanlıqları ilə Müslüm necə davranır, nənəsinecıl toxan ılə
Digər bir tərəfdən isə bu, diribaşlıq uşağın gözünun “açıqlığından”, çevik olmasından xəbər verirdi və çox yaxşı əlamət hesab olunurdu. Ən azından, mən bunu Müslümün problemləri özü həll etmək qabiliyyətinə malik olmasında, riyaziyyat fənnindən qaçaraq başqa məktəbə keçməsində gördüm. Qətiyyətli, bacarıqlı və işini yaxşı bilən Müslüm riyaziyyatdan yaxa qurtara bilmir. Əmisi Cəmaləddin onun riyaziyyatla məşğul olması üçün evə repititor dəvət etməli olur. Lakin bu, heç nəyi dəyişmir, atalar məsəlində olduğu kimi: “dəyirman öz işindədi, çaqçaq baş ağrıdır”.
O, xatirələrində yazırdı: “Çoxda böyük səylə çalışmırdım. Məktəbli masası arxasında oturmaq mənim üçün biz üstündə oturmağa bərabər idi. Musiqi ilə məşğul olmaq tamam ilə başqa idi, çünki bu mənim xoşuma gəlirdi… Lakin riyaziyyat, bütün bu, formulalar, məchul və mötərzələr, ümumiyyətlə, nə isə oxumağa dözümüm, səbirim yox idi. İş o yerə çatmışdı ki, ümumtəhsil fənlər üzrə mənim üçün evə repetitor dəvət edirdilər. Onlardan biri riyaziyyatçı, yaxşı yadımdadı… Əla oğlan idi, eynəkli-ağıllı. O, mənə cəbrdən, ancaq mənim başımda öz düşüncələrim: musiqi və gəzmək dolanırdı. Bir qapıya oynamaq nəhayət riyaziyyat müəllimini bezdirdi.”
Müslümün səhlənkarlığı, riyaziyyat fənninə olan soyuq və laqeyid münasibət sonda riyaziyyat müəllimini dilə gətirir. Artıq hər şeyin mənasız olduğunu görən riyaziyyat müəllim Müsümə deyir: “Səndən heç vaxt riyaziyyatçı olmayacaq. Ona görə yox ki, sən kütsən, zəifsən. Sadəcə olaraq sən bununla heç zaman məşğul olmayacaqsan. Dəqiq elmlər sənin beyninə girmir. Lakin sən istəsən bunu edə bilərsən. Ancaq sən bunu istəmirsən. Buna görə də, gəl musiqi haqqında danışaq.”
Riyaziyyat müəllimi ilə aralarında olan söhbəti Müslüm belə xatırlayırdi:
“Biz saatlarla musiqi haqqInda danışırdıq. Mura xala görürdü ki, biz uzun müddət bir yerdə otururuq, ona görə də məni əmimə tərifləyərək deyirdi:
Bax, ciddi-cəhd,