Karakters (characters) en karakterisering (characterization)
Hoe leer die leser ’n karakter ken?
Deur wat die skrywer oor hulle sê
Deur wat ander karakters oor hulle dink en sê
Deur wat die karakters self dink en sê
Deur hul aksies in en reaksies (reactions) op sekere situasies en met ander karakters.
Die hoofkarakters (main characters) in Vuvuzela is Senke en Buti.
Die leser leer hulle ken deur hul sterk- en swakpunte.
Hierdie karakters deel hul diepste geheime (innermost thoughts) met die leser.
Hierdie karakters kom gewoonlik in konflik (conflict) met ander.
Hoofkarakters ontwikkel (develop) in die verloop van die verhaal en pas by verandering aan (adapt to changing circumstances) en toon groei (show growth).
Daar is ook karakters wat teenoor die hoofkarakter staan. Dit is karakters wat sorg vir konflik. Hierdie soort karakter toon geen ontwikkeling (development) of groei (growth) nie. In Vuvuzela is Gift en die stiefoupa voorbeelde van karakters wat konflik veroorsaak. Gift se karakter toon ook geen groei nie.
Die karakters in Vuvuzela val in twee groepe: Die goeies (good ones) en die slegtes (bad ones). Die goeies is Buti, Senke, Sis Kate, Bra Sam, Jewel, die Teacher, Nandi, Mama, die umkhulu en Buti se voorman. Die slegtes is Gift, Beauty, die umkhulu se mense, die gangsters en die tsotsi’s.
Senke en Buti is die hoofkarakters, maar daar is min karakterontwikkeling (growth) by hulle. Hulle is sommer van die begin af goeie mense. Daar is nooit by een van hulle ’n verwyt (remorse), ’n bitterheid (bitterness) of selfbejammering (self pity) nie. “Ek is bang hulle vat jou weg orphanage toe, broertjie” (bl. 48) . . . Toe het Buti langs die pad begin gras sny en verkoop, tot dertig bondels ’n dag” (bl. 12). Aan die einde van die verhaal is die twee broers steeds goeie mense met hul eie drome. Dit is net die Teacher by wie daar duidelike groei (growth) plaasvind. Dit lyk of hy ’n swakkeling is wat pornografie kyk, maar dit is nie die waarheid nie. Hy besluit dat die skool hom nodig het en dat hy nog baie het om te gee. “Dankie, Daniel. Ek het nog baie werk by Sekolo Sa Rona. Ek wil ’n Gardening Project begin en ’n Fatherhood Project” (bl. 85).
Senke is 12 jaar oud en ’n leerling van Sekolo Sa Rona. Almal noem hom Tso, afgelei van Kgomotso Daniel, wat “troos” beteken. Dis net Buti wat hom, soos Mama, Senke (klein seuntjie) noem. Senke was net twee jaar in die skool toe Mama dood is. Hy is bang vir sy drome, dat Buti sal wegraak en dat hy dan alleen sal wees. Senke is fluks en doen soggens eers al sy werkies in die shack voordat hy skool toe gaan (bl. 52). Smiddae lees hy soms biblioteekboeke (bl. 80). Senke is baie afhanklik (dependent) van Buti. Hy lê “opgekrul op Buti se spons, waar hy Buti se reuk kan kry” (bl. 82). Senke is siek van bekommernis (worry) oor Buti (bl. 83) en hardloop om hom te gaan soek. Hy is bekommerd dat iemand Buti in die selle kan molesteer. Senke se groot droom is om Buti te beloon (reward) met ’n kaartje na ’n sokkerwedstryd, en om self sokker uit te saai (broadcast).
Buti is 18 jaar oud en sorg vir Senke. Hy moes die skool los en by ’n bouer gaan werk om hulle aan die lewe te hou. Die mense noem hom “Rhoo” na Lucas Radebe, want hy is ’n goeie sokkerspeler (bl. 38). Hy maak mageu sodat Senke iets het om op Entrepreneursdag te verkoop (bl. 28). Buti was al by die inisiasie-skool. Die straatkinders het eendag sy klere en skoene by die werk gesteel (bl. 49). Hy kry hulle jammer omdat niemand vir hulle sorg nie. Buti is spaarsamig (thrifty) en kyk mooi na hul goed. Wanneer die geld min is, koop hulle nie “luxuries” soos olie of seep nie (bl. 51). Hy is baie besorg oor Senke en was woedend (very angry) toe Senke die dag in die groot winkel (shop) weggeraak het (bl. 72). Buti is ook ontsteld (upset) oor die fiets en wil eers hê dat Senke dit dadelik moet gaan teruggee (bl. 75). Hy wil nie hê hulle moet met verkeerde dinge te doen hê nie. Buti word later gearresteer omdat hy ’n gesteelde fiets ry. Buti en Gift het ’n ding oor Nandi (bl. 91): “Nandi is tussen ons.” Buti se droom is dat Senke graad twaalf moet slaag, dat hyself weer kan sokker speel en ’n bestuurslisensie (driver’s license) kry.
Mama is Buti en Senke se moeder wat aan vigs oorlede is. Sy was ’n been-sangoma, Sister Zaba, en die mense van LoveLife praat steeds oor haar goeie werk (bl. 31). Mama het ’n “calling”, ’n talent (bl. 58), gehad om mense gesond te maak. Sy het ook konferensies bygewoon en leerling-sangomas opgelei. Sy het graag mooi aangetrek (dressed up) wanneer sy dorp toe gaan en swaaiende oorbelle (earrings) gedra (bl. 57). Sy is dood aan “bad blood”. Sis Kate het vertel dat Mama siek geword het omdat die mense by die plek waar sy gaatjies in haar ore laat maak het, besmette instrumente gebruik het. Mama het net stief-familie wat al haar goed kom vat het.
Teacher is Senke se geliefde onderwyser by die skool en die een wat Entrepreneursdag organiseer. Teacher is ook Senke se mentor by wie hy baie dinge leer. Hy sê ’n mens moet altyd ’n doel in sig hê (a goal in view) (bl. 42). Teacher bring gereeld interessante uitknipsels (cut outs) met inligting klas toe (bl. 45). Sy bynaam is Foureyes omdat sy oë so agter sy bril roer. Beauty Matuga gryp op Entrepreneursdag die Teacher se foon en skree dat daar pornografie op is. Die Teacher moes huis toe gaan en die polisie is ingeroep (bl. 40). Die Teacher help Senke om by die polisie te kom om uit te vind oor Buti (bl. 84). Hy vertel vir Senke dat hy onskuldig (innocent) is oor die pornografie en dat hy weer wil skool toe kom (bl. 85).
Sis Kate is die Shebeen Queen, Block Leader en ’n besigheidsvrou (business woman). Die mense het respek vir haar en tot die Prinsipaal is bang vir haar. Sy noem haarself ’n “righteous woman” (bl. 68) en veg teen misdaad en roofkrag. Sy werk ook vir ’n biblioteek (library) in die township. “Sy is ’n groot vrou wat freedom-rokke dra, maar sy loop so sag soos die olifant . . .” (bl. 67). Sy vertel vir Senke hoe sy ma vigs gekry het.
Bra Sam is Sis Kate se man, maar bangerig (afraid) vir haar. Sam is klein, met ’n effense bles (bald head) en stywe boude. Hy loop altyd vinnig. Hy wou eenkeer nog ’n vrou vat, maar het toe sy plan gelos toe Sis Kate dreig (threaten) om hom uit te gooi. Senke hou van hom omdat hy glo ’n kind kan ook ’n “mission” hê (bl. 65) en dit lyk of hy meer van Senke as van sy eie kinders hou. Sam hou van Ray Charles se musiek en praat flaaitaal, die “taal van voor die riots” (bl. 66). Hy gee die fiets in Sis Kate se stoor vir Senke.
Jewel is Sis Kate se dogter en die wenner van die leuse-kompetisie (slogan competition). Sy deel haar tafel op Entrepreneursdag met Senke en spaar hom geld. Sy leen hom ook ’n beker om sy mageu in te verkoop (bl. 38). Bra Sam wil hê dat Buti vir Jewel moet vat.
Gift is deur die prinsipaal uit die skool gesit omdat hy dagga by die skool gerook het. Hierna het hy weggeraak (disappeared) en sy foto was op Police File se lys vir vermiste (missing) persone. Hy het kos uit ’n kliënt se bord gegryp en geld uit die geldlaai gesteel. Hy is lui en kla net. Gift sê ook dat daar geen wegkruipplek (hide-out) vir die polisie is nie (bl. 44) en dat hulle pepersproei (pepper spray) in die misdadigers (criminals) se oë spuit. Gift het slegte vriende, hulle is dalk lede van ’n misdaad-sindikaat (crime syndicate) (bl. 73).
Beauty Matuga beweer Jewel wen omdat haar ma haar gehelp het. Sy gryp die Teacher se selfoon en gee voor (pretend) dat daar pornografie op is. Sy is kort-kort weg uit die skool en al baie groot, maar nog in graad ses (bl. 39).
Foloman is Buti se voorman by die bouery waar hy werk. Hy is baie gaaf en gee vir Buti al die stukkende stene. Hy bly in ’n steenhuis en “het ’n goeie hart” (bl. 53). Hy het al vir hulle ’n halwe roomkoek gestuur, en sy vrou stuur af en toe hoendervelle of botterbakkies vol vet (bl. 53).
Umkhulu, die halfblinde ou