Hy was darem nie heeltemal alleen nie. Een van die ander jong Afrikaners, na wie Malan eenvoudig as Van Schalkwyk verwys het, het sy godsdienstigheid gedeel. Hulle kon saam Bybelstudie hou in die kajuit wat hulle met Koos en nog ’n jong Afrikaner, ene Rousseau, gedeel het.[5]
Laasgenoemde twee moes hul kajuitmaats taamlik bekrompe gevind het, want Koos en Rousseau het gou na ’n ander kajuit geskuif.[6] Die volgende paar dae was stil en aangenaam. Teen dié tyd het die skip deur die trope gevaar, maar hulle kon die hitte hanteer. Malan het met ’n Wes-Indiër vriende gemaak saam met wie hy skyfgooi en dambord gespeel het, sowel as ’n Russiese offisier, met wie hy politiek kon praat.[7] Teen die einde van die week was die vrede egter aan skerwe. Malan het moontlik na Koos verwys toe hy in sy dagboek skryf: “A very unpleasant and sad day. I never knew he too would go in for the sweepstakes. May the merciful God have mercy upon him and us. A big row.”[8]
Met die wêreld se versoekings en die onsekere toekoms wat in sy gedagtes bly maal, het Malan op die dek gestaan en ’n ligtoring aan die Kaap Verdiese kus dopgehou. Hy kon nie anders as om die simboliek van die ligtoring op die Atlantiese Oseaan se donker kus raak te sien nie, en dit het hom laat bid: “May God be the light of our lives to reveal to us our straying and to guide us in the night and warn us of the danger and may he pilot our frail vessel in safety through the angry deep to the safe haven of our destination.”[9]
Toe die skip Europese waters bereik, het die see stormagtig geword, maar Malan kon die immer dreigende seesiekgevoel in bedwang hou. Hy het die ligtorings wat vanaf die kus vir hom gewink het, bly bewonder.[10] Vrydagoggend 5 Oktober 1900 het die skip by Southampton vasgemeer.
Die volgende 24 uur was ’n waas. Hulle het die trein van Southampton na Londen geneem, waar hulle laat die middag aangekom het. Van daar is hulle na Liverpool-stasie, waar Malan van Koos moes afskeid neem. Malan is toe met die Continental Express na die oostelike kusdorp Harwich. Dit was reeds donker toe hy aan boord gegaan het van die Dresden, wat hom oor die Engelse kanaal na Rotterdam geneem het. Die see was rof en dié keer het Malan behoorlik siek geword. Die volgende oggend het die skip in Rotterdam se Westerkade vasgemeer en Malan was voor middagete in Utrecht.[11]
Toe hy uiteindelik alleen is en alles om hom stil word, is hy skielik deur die eensaamheid oorweldig en het hy hom tot God gewend vir troos: “‘Hoe sal ek die Here vergoed vir al Sy weldade aan my?’ Heer: bestuur U my weë. Volkome wil ek my voorbereiding tot U werk in U hande toevertrou. Laat my ook hier ’n lig tot U verheerliking wees. Amen.”[12]
Sy gebede het hom vertroos, want hy kon in sy dagboek skryf: “Ek is ’n vreemdeling in ’n vreemde land, tog die Here is by my en sal my ondersteun.”[13] Toe hy dit na buite waag, is hy weer oorweldig – nie deur sy verwondering aan die stad nie, maar steeds deur sy eensaamheid. Later, terug in die veiligheid van sy kamer, het hy sy eerste indrukke neergepen:
As I walked through the streets and the thoroughfares of the City, I felt a sense of absolute loneliness creeping over me. Amid all the noise & activity of the streets, the endless stream of human beings sweeping through the streets, I felt as if I was alone and forsaken. As I scanned the faces as they hurriedly passed me, I knew none nor had I even the faintest hope to meet one I knew. No acquaintance, no home, no friend. Was it a wonder then that my thoughts were not here, but far away in the distant South.[14]
In sy eerste week in Utrecht het Malan in ’n hotel naby die stasie tuisgegaan omdat hy sy losies by prof. J.J.P. Valeton jr. nie dadelik kon betrek nie. Hy het sy nuwe omgewing verken en kon stelselmatig meer inneem. Die stad Utrecht was anders as enigiets wat hy ooit vantevore gesien het. Hy het sy bes probeer om sy nuwe wêreld aan sy ouers te beskryf:
Utrecht is ’n mooi stad. Die strate is almal met hardbricks geplavei en word baie skoon gehou. Daar is ook gragte (waterstrate), waarop mense met skuite vaar. Die stad is groot, ’n hele ent groter as Kaapstad; hy tel oor die honderdduisend inwoners en het pragtige geboue. Die Domtoren is die hoogste in Nederland. Daar is pragtige avenues en tuine, soos die Maliebaan en die Wilhelmina Park. Dog hier, en trouens ook oor die hele land is alles gelyk – geen heuweltjie wat eens so hoog is dat mens dit ’n koppie kan noem nie … Die mense hier praat niks anders buiten goeie Hollands nie. Om verstaan te word moet ek dan ook probeer om so hoog as moontlik te klim. Ja, ek praat soms so hoog dat dit vir my baie moeilik is om myself te verstaan. Tot die klein kindertjies praat hier hoog. En tot selfs die honde en die perde verstaan slegs Hooghollands.[15]
Daar was darem een troos: Ten spyte van die vreemde landskap, geboue, mense en sy uitdagings met die taal was Malan polities tuis. “Ons saak vind hier baie simpatie,” het hy aan sy ouers geskryf. “Hier is geen Jingoes of Jingo Koerante nie. Die mense hier is selfs soms nog veel warmer as die Afrikaners self. Iedereen ken die Transvaalse Volkslied, en dit word heel dikwels gesing.”[16]
Malan het hom in die land wat die meeste pro-Boer in die hele Europa was, bevind. Hier het, anders as in die Kaapkolonie, niks in die pad van openbare steun aan die Boere gestaan nie. Sedert Transvaal se eerste oorlog teen Groot-Brittanje in 1880 het die Nederlanders besondere belangstelling getoon in die Afrikaners, vir wie hulle as stamverwanten beskou het.
By nabetragting is dit duidelik dat dié belangstelling nie soseer oor verwantskapsgevoelens gegaan het nie. Dit was eerder ’n poging om die Boere se militêre prestasies te gebruik as ’n simbool om Nederland se kwynende nasionalisme te help herrys. Sommiges het selfs daarvan gedroom om Nederland se imperiale bloeityd te laat herleef en die Nederlandse kultuur uit te brei. Transvaal sou daarin kon deel deur saam op te gaan in ’n Nieuw Nederland. Hierdie hoë ideale het teen die 1890’s getaan, maar die Anglo-Boereoorlog het ’n nuwe vlaag openbare emosies ontlok wat die geesdrif van die 1880’s ver oortref het.[17]
Malan het dié oplewing eerstehands aanskou. ’n Paar dae ná sy aankoms in Utrecht is hy na Amsterdam, waar Paul Kruger se verjaarsdag gevier is. Toe hy die Nieuwe Kerk in Amsterdam betree, het ’n ongelooflike gesig hom begroet: Die enorme kerk was stampvol nadat mense reeds drie uur in die reën tougestaan het. Nog nooit het die jong man van ’n plattelandse dorpie aan die suidpunt van Afrika ’n kerk só vol gesien nie. Tot sy stomme verbasing het die mense onder mekaar baklei vir sitplekke. Die toesprake het hom besiel en hy het gewens hy kon alles neerskryf. Die geesdrif het hom met hoop vervul. “Dit doen ’n Afrikaner se hart goed om soveel warmte vir ons saak te sien,” het hy aan sy ouers geskryf.[18]
Malan het gou ontdek ’n Afrikaner in Nederland ontvang spesiale behandeling. Oor die algemeen het die Nederlanders nie onderskeid getref tussen Afrikaners van die Kaapkolonie en dié van die Boererepublieke nie – vir hulle was almal Transvalers.[19] ’n Terloopse ontmoeting met ’n Belgiese evangelis het op ’n uitstappie uitgeloop. Die evangelis was so opgewonde om ’n Afrikaner te ontmoet dat hy hom in die stad rondgeneem het om hom aan al sy vriende voor te stel, en Malan summier genooi het om hom in Brussel te besoek.[20] Malan het ook die bejaarde digter Nicolaas Beets besoek. Beets, wie se kleinseun saam met die Boere aan die veg was, het Malan met ope arms verwelkom. Hy was seker die Boere sou die oorlog uiteindelik wen en het ywerig daaroor gepraat. Hy het ’n paar van sy gedigte vir Malan voorgelees en hom genooi om weer te kom kuier.[21]
Ten spyte van dié gul en entoesiastiese ontvangs was Malan steeds eensaam. Al was die Nederlanders baie vriendelik, kon hy sy gevoel van vervreemding nie afskud nie. “Dit is nie my Vaderland nie, en nie my volk nie,” het hy aan sy ouers geskryf.[22] Die weer het hom ook terneergedruk laat voel:
Dit begin hier verskriklik koud te word. Ek is maar altyd in ’n dikke jas. ’n Paar aande gelede het daar sneeu in die strate geval – en die winter begin nou eers. As ek tog maar net ’n bietjie van Suid-Afrika se oorvloedige hitte hier kon hê … dit reën hier byna altyd – ek kan dit nie verdra nie. Die verlange na ons heerlike klimaat en lieflike sonskyn is vreeslik. [23]
Sy eensaamheid en terneergedruktheid is vererger deur sy gesin se traagheid om sy briewe te beantwoord. Teen einde Oktober het hulle nog nie eens ontvangs erken van ’n brief wat hy gestuur het toe die skip Madeira aangedoen het nie. Mimie was nie veel van ’n briefskrywer nie, sy stiefma was te besig en Fanie en sy pa was nie in