’n Man van min belang
Chris Karsten
Human & Rousseau
Aan Stoffel, wat ook weg was
… time is nothing to me but a series of bookmarks that I use to jump back and forth through the text of my life, returning again and again to the events that mark me …
– Dr. Sheehan, Ashecliffe Hospital for the Criminally Insane, Shutter Island, Boston.
Hoofstuk 1
1
Aan die ontbyttafel vertel hy vir Snowy van vier geraamtes wat opgegrawe is.
Sy onderbreek hom nie, kyk ook nie op nie, asof die kos op haar bord al haar aandag verg. Eers toe Luca stilbly en aan sy koffie sluk, lig sy van oorkant die tafel haar gesig na hom op, en hy sien die blik en hy dink: Sy sukkel om te verstaan wat ek sê.
Sy laat sak weer haar oë en pik-pik met haar vurk aan die roereier. Sit dan die vurk neer, stoot die bord weg en kyk op, haar oë die glans van karamel.
“En jy dink jou pa het daarmee iets te doen gehad?”
“Ja.” Hy druk met die papierservet aan sy bolip, dan aan sy voorkop. So vroeg al warm, in dié helse plek. Hy moes nie die koffie gedrink het nie.
Met ’n sagte sug skuif sy haar stoel agteruit en staan op. Sy gaan staan voor die glasdeur en vat aan die sisgordyne asof sy nou die verbleikte patroon van blou fuchsiakelkies bestudeer. Maar dan trek sy die gordyn oop en kruis haar arms voor haar en staar buitentoe.
Sy staan lank so, net die getjir van die plafonwaaier in die bedompige stilte van die huis. Vee met ’n geïrriteerde gebaar die haarslierte van haar wang weg en sê beslis: “Hy is nie só nie. Hy het met daardie geraamtes niks te doen nie.”
Luca kyk na haar lang hare, die kleur van as, roerend in die bries van die waaier, haar lyf vol in die los katoenrok. Hy gaan staan langs haar en volg haar blik deur die venster na die dorre landskap buite. Wolkloos en bakkend al so vroeg in die oggend herinner dit hom aan die Karoo, net meer klip, minder bossies, platter, ’n troostelose vergetelheid.
“Het hy met jou daaroor gepraat, Snowy? Wat het hy vertel? Wat is sý storie?”
“Hy het geweet jy gaan kom.” Byna net ’n fluistering. “En jy hét. Jy is hier.”
“Hy het geweet? Hoe kon hy weet, hoe kan ’n dooie man so iets weet?”
Sy draai haar gesig na hom, om haar lippe ’n sweem van ’n treurige glimlag. “Hy het net geweet. ’n Ouer kan sulke goed aanvoel. Dis soos dit is.”
Hy staar na haar, dan weer buitentoe – die wanhopige uitsig hier aan die agterkant van haar huisie in die laaste straat van die dorp. Voor hom die versengende werf en verder aan twee stofdwarrels, voor die haaivlakte verswelg word deur die blink spieël van die opgeefsel oor die soom van die Simpsonwoestyn. En steeds verder, tot doer gunter waar die oerberge, blou en voetloos, op die einder glimmer.
Sy reik na sy hand. “Kom.”
Die tyd het aangebreek, dink hy. Hy het hom kom soek, nou het hy hom gekry, maar hy aarsel, sy blik terug op die werf, op die stowwerige hond met die rooi tong hygend in die skadu van ’n doringboom. Hy vee met die agterkant van sy hand oor sy voorkop, kom agter hy het steeds die servet, druk dit weer oor sy neus en wange.
“Ek was net ’n kind toe ek hom laas gesien het. Sal ek hom herken?”
“Dis oukei,” sê sy. “Kom.”
Hy vat haar hand en sy lei hom in die gang af, verby ’n oop deur met die sagte aroma van lyfpoeier en laventel, nog ’n oop deur, dié van ’n badkamer. Die derde deur is op ’n skreef toegetrek. Sy stoot dit oop en tree binne.
Luca steek op die drumpel vas, begroet deur die reuke van siekte en medisyne en ou nagsweet.
“Jy kan maar naderkom,” nooi Snowy.
Hy bly staan, starend na die man op die bed.
“Is … is dit hy? Is dit my pa?” fluister hy.
Die figuur op die bed is skaars ’n man, eerder net die gedaante van ’n man, die wange ingevalle en ongeskeer, die hare yl en grys. Sy onderlyf is bedek deur ’n ou deken, ’n kwilt, dink Luca, sy ouma het so een gehad, met ’n geskulpte soom.
“Nee, dis nie hy nie.” Hy wil omdraai.
Die sagte hand teen sy kruis keer hom, por hom nader bed toe.
“Jy herken hom nie?” Snowy leun oor na die gesig op die kussing, soen die bleek voorkop, kom orent en beduie na ’n regop stoel. “Sit. Hy sal netnou wakker word. Dan kan julle gesels. Julle het baie om oor te gesels.”
Hy gaan traag sit, hande op sy skoot, vingers verstrengel, sy oë op die crêpevel van die hande en maer arms, die knopperige bors wat onder die gevlekte frokkie dein.
“Jy vat hom nie van my af weg nie. Dis sy plek hierdie,” sê sy. “Dis al plek wat hy het.”
So, dink Luca, dís hoe ’n ou lafaard lyk. Weggekwyn en weggesmyt.
Hardop sê hy: “Hy kan hier bly. Jy kan hom hou, al is dit my pa.”
Sy kom sit op die ander stoel, die een teenaan die bed, die geriefliker een met die gesonke kussing van baie sit.
“Dis ’n lang tyd vir ’n kind,” sê sy. “Hoe lank was dit?”
Hy aarsel. Hy weet presies, maar dis asof sy brein sukkel om woorde te vind vir daardie groot gaping van tyd waarin soveel ander dinge gebeur het.
“Hy is in ’95 weg. Dis die laaste keer dat ek hom gesien het. In ’95.”
Hy vee oor sy oë, nou bewus van ’n dowwe pyn, miskien van die ondraaglike hitte, en vou weer sy hande. Hoe kan mens lééf in hierdie plek?
Die laaste keer dat hy sy pa gesien het, was deur kinderoë. Sy pa was toe groot en sterk, sy voorarms gespierd en bruingebrand, ’n pa op wie jy kon vertrou, by wie jy áltyd veilig kon voel.
“Jy kan maar huil,” sê Snowy. “Trane is oukei.”
“Ek huil nie. Ek hét hom al ’n slag begrawe, ek is uitgehuil oor my pa.”
Sy vat die roerlose hand op die laken tussen albei haar palms, hou dit vas. “Hy’s ’n goeie man, jou pa.”
Luca kyk na haar, na die teer blik in die klam oë, en terug na die man wat hy nie ken nie, net sy nagedagtenis.
“’n Goeie man? Herder, Snowy …”
Sy pa se naels was altyd skoon en geknip, sy wange altyd glad geskeer, sy skoene blink, sy hemde sonder kreukel. Hy ken nie ’n pa in ’n ou frokkie met die reuke van sweet en suur nagasem en medisyne nie.
“Vat aan hom. Wanneer het jy laas aan jou pa gevat?”
Hy haal sy skouers op. In ’95 in die Wimpy. Dis wanneer hy laas aan sy pa gevat het. En sy pa aan hom. Sy pa het vir hulle hamburgers bestel en oor die tafel na sy hand gereik en dit vasgehou en vir miskien tien sekondes het sy hand knus en warm soos ’n klein diertjie in die groot hand van sy pa gelê. Hy was verras deur dié onverwags intieme vertoon van geneentheid, want sy ma het altyd gesê: “Jou pa is nie van die demonstratiewe soort nie. Hy’s nie vatterig nie.” Maar daardie aand in die Wimpy het sy pa sy hand vasgehou. Die laaste keer. Die volgende dag het hulle die tyding van sy dood gekry.
Luca sê, sy oë op die slapende man: “Dis nie hy nie, ek wil nie aan hom vat nie.”
Dis ’n gesig wat hy nie ken nie. Dis ’n vreemde man met vreemde geheime. Maar sy pa het ook geheime gehad, dit het hy later agtergekom; so baie dinge wat hy nie weet van die pa wat hy destyds as kind geken het nie.
Hy staan op, gaan staan by die venster, staar deur die kantgordyn na dieselfde troostelose uitsig as uit die woonkamer. Hy draai terug, kyk in die kamer rond asof hy uitkomplek soek. Die muurpapier is verweer en plek-plek bruin gevlek.
“Jy moet dit glo,” sê sy.
“Wat?