“Sy was ’n liewe mens, die hartlikheid self. As ek dan so lief vir musiek is, wou sy weet, hoekom sluit ek nie by die koor aan nie? Hulle is juis besig om ’n stuk in te studeer vir ’n uitvoering. Nou, in my Kaapse dae was koorsing een van my grootste liefdes; en so begin ek toe dié Maandagaand alleen by die orreliste sing aan Notre Père. Die woorde moes ek maar soos ’n papegaai leer, met g’n die minste besef van wat juis met ‘Notre père’ in die lied gebeur nie – en dit was ’n volle week voor dit tot my deurgedring het dat dit eintlik die ‘Onse Vader’ was! Maar dít was bysaak. Al wat werklik belangrik was, was dat ek weer ’n slag kon síng. Die orreliste was ook skynbaar doodtevrede, en van die Dinsdagaand af kon ek saam met die hele koor oefen.
“Die ander mense was vanselfsprekend almal Frans. Net één van hulle het genoeg Engels geken om darem ’n bietjie te gesels, en waarskynlik met voorbedagte rade het die orreliste gesorg dat ek ook juis langs dié dame te stane kom. Dit was ’n middeljarige vrou, baie goed gegrimeer, uitstekend aangetrek, met ingebore grasie en sjarme. Daar was nie veel tyd vir gesels nie – hoogstens om haar te vertel waar ek vandaan kom en watter werk ek in Parys doen. Sy wou nog uitvra, toe begin die orrel al dreun. Ons het ons noteboeke oopgeslaan, die inleiding gevolg, en begin sing.
“So na die tweede frase skep ons ’n oomblik asem en die dame fluister vir my agter haar oop boek: ‘Het jy verblyfplek?’
“Ek sing eers my frase klaar, draai my kop so effentjies, en antwoord uit die hoek van my mond: ‘Ja. Maar ek is glad nie gelukkig daar nie.’
“Toe dreun die orrel voort en ons sing weer lustig. Drie, vier mate verder kom die volgende mededeling lakoniek tussen twee note deur: ‘Ek het ’n kamer vir jou.’
“Ek voel my hart een groot spring gee, maar ek sing eers die maat waarmee ek besig is, dink blitsvinnig, en vra dan: ‘Met ’n bad?’
“Weer ’n reël. Ons blaai om.
“‘Met ’n bad,’ beaam my buurvrou en sing verder.
“‘Hoeveel?’ sing ek, sonder om op te kyk van my boek af.
“Sy gee die orrel kans om aan te swel, laat haar stem sak, en fluister: ‘Sestienduisend.’
“Net daar skrik ek toe: want as ek darem vyf-en-dertigduisend frank betaal vir die kamer wat ek hét, dan wil ek nie sien hoe lyk ’n kamer vir sestienduisend (skaars vier-en-twintig rand) nie. Dus kyk ek toe maar stip voor my op die papier en konsentreer op die uitspraak van die woorde, sonder om verder te redeneer. Ná die oefening gaan ek toe ook maar op my koers, maar net buite die kerk haal die dame my in.
“‘Wil jy nie ten minste my naam en adres neem ingeval jy my weer daaroor wil skakel nie?’ vra sy.
“Ek kon haar nie ’n afjak gee nie, en ter wille van die hoflikheid het ek die naam maar neergeskryf, maar sonder die minste bedoeling om my weer daaraan te steur. Teen dié tyd was ek ook taamlik uitgeput van die oefening en ek is terug na my dodehuis met sy ritselende geeste en wit lakens en sagte karton. Moeg en dors het ek tuisgekom en besluit om gou ’n koppietjie koffie te maak, agtervolg deur die sluipende skaduwee van die ou vrou.
“Die volgende môre aan ontbyttafel bars die storm toe los. Ek dog later die mens kry beroerte: ‘Weet jy nie jy mag nie ná agt in die kombuis wees nie? Hoe durf jy so ’n onverantwoordelike ding doen? Besef jy dat jy die hele huis kon opgeblaas het as jy die gas nie afgedraai het nie? Ons kon almal in ons beddens ’n gruweldood gesterwe het. En al ons meubels –’ Dit het nie gehelp om teë te praat nie. Ten einde raad moes ek maar maak dat ek daar wegkom. Toe ek die deur so hard agter my klap dat die teetafeltjie op die vloer rittel, was sy nog een stryk aan die praat.
“Verneder, woedend, verslae het ek by die werk aangekom. Ek het nie eens verder oor die saak gedink nie: alles was klaar besluit. Al moes ek nou in ’n stroois gaan bly, ek moes wég van waar ek was. Ek is reguit na die Franse dametjie by die telefoon in ons kantoor. Ek het die kaartjie waarop ek die vorige aand die dame se adres neergeskryf het, op haar lessenaar gegooi en gesê: ‘Bel asseblief vir my dié mense.’
“Die meisie het na die naam gekyk, haar groot bruin oë nóg groter gerek en byna met ontsag gevra: ‘Maar … waarom?’
“‘Ek wil ’n kamer by hulle huur. Die vrou het gisteraand gesê sy’t plek.’ Ek het bewus geword van ’n snaakse uitdrukking in haar oë, en ’n bietjie omgekrap gevra: ‘Wat makeer? Ken jy hulle miskien?’
“‘Maar almal in Parys ken tog dié naam!’
“‘Is dit darem vooraanstaande mense?’
“Sy het skielik begin lag dat sy skater – wat my nog meer die hoenders in gemaak het. Tot sy eindelik haar woorde weer kon bymekaarsit en verduidelik: ‘Dis een van die beroemdste Franse parfuumbase. Hulle is multimiljoenêrs!’
“Nou het die saak vir my éérs onverklaarbaar gelyk. Waarom sou ’n miljoenêrsvrou nou vir twaalf pond per maand gaan kamers uithuur? Êrens was daar beslis ’n skroef los. Maar die dametjie het hierdie probleem gou opgelos: hier bestaan blykbaar ’n reëling dat elke huisbaas ’n opgaaf van die grootte van sy huis en die aantal inwoners daarin jaarliks aan die staat voorlê. Omdat die woningnood so hoog is, het die staat dan die reg om na willekeur loseerders in te kwartier by mense wat te veel ongebruikte kamers het – tensy die huisbaas natuurlik self ’n loseerder vind. As hy self kan sorg vir ’n ekstra inwoner, spring hy boonop heelwat superbelasting vry. Dit klink alles taamlik ingewikkeld, maar ewewel, dis nou Franse demokrasie.
“Ek het my twee weke kennis gegee aan my twee geeste, en omdat ek intussen begin agterkom het dat my ‘onderwyseres’ inderdaad géén onderwyskwalifikasies besit nie en ek buitendien geen vordering daar kon maak nie, het ek ’n ander leermeester ook gaan soek.
“En nou sit ek hoog en droog tussen die miljoenêrs! En tog, snaaks, ek dink nog dikwels aan dié twee geruislose ou mense in hul Edgar Allan Poehuis; ek wonder oor hulle, en ek kry hulle jammer. Die ramp in hulle verlede het tog sonder húlle toedoen gebeur.”
Ons sit nog almal stil ná sy vertel het. Buite het die reën opgehou, maar ’n onrustige wind veeg nog teen die ruite soos ’n verlore gees wat wil inkom uit die duisternis. En agter die wind, ágter die duisternis, terwyl ons snoesig sit en sjokola drink, pols die stad voortdurend, onophoudelik: onvriendelike, norse landstreek vir die vreemdeling, hawe vir die herberglose.
Min vir ’n sikspens
Geen mens kon binne bly op ’n dag soos dié nie; iets het jou uitgedryf na die strate, net om die ongelooflike te ervaar – dat dit Februarie is, maar reeds lente. Dis iets wat in jou vaar soos ’n jakkerwindjie wat ’n venster oopruk aan ’n kamer wat lank toegestaan het: hy pluk aan die gordyne, en gooi ’n blompot van die tafel af, en hy is só toomloos en só speels dat niemand durf kwaad word nie.
Ek het daarom uitgeslenter, boek in die hand, deur die sypadskare gedring, en op ’n kafeeterras tussen koerantlesende mense en disputerende studente gaan sit.
“Crème,” het ek die kelner gevra.
Ek het geteug aan die halfsoet-halfbitter koffie en die onkeerbare lewe buite in die Boulevard St. Michel (“Boul’ Mich’” sê die studente) sien verbystroom. Eindelik kon ek ook dáár nie meer bly stilsit nie. Ek het my geld – honderd-en-tien frank, fooitjie inkluis – op die tafeltjie neergesit en uitgestap.
Maar by die deur het iemand my dringend en kwaai teruggeroep: “Monsieur!”
Ek het verbaas omgedraai. “En nou?” wou ek weet.
“Die fooitjie –!” het hy streng gesê. ’n Paar gesigte het om hul koerante begin uitloer.
“Maar ek het dit by die geld gesit,” het ek verweer; die hitte het in my begin opstoot oor dié onregverdige, openbare aanval.
“Dis nie genoeg nie.” Hy het sy vadoek