Tafelberg
Nag ná nag word ons gebore en herbore uit dieselfde wilde droom,
en ons keer terug na die daglig met growwe hare in ons greep,
ons voetsole swart van die klam aarde,
ons hare wat ruik na … bos of kookvuur.
Clarissa Pinkola Estés
1
Daar was ’n brand
Die Byeboer
Dit is die soveelste oggend dat ek wakker skrik uit die droom van water, altyd die droom van woorde soos water. Ek sit regop en skuif die slaapsak van my bene af. Die opblaasmatras wankel en wip wanneer ek van die plankvloer af opstaan. Nou eers vinnig die lakens regtrek en die kreukels uit die kussingsloop skud. In net my wit katoenbroekie – in die lente is dit hoe ek slaap – raak ek bewus van die koel rivierlug in die vertrek en die moerasreuk van riete. Terwyl ek my gesig in die skottel afspoel, kom die waterdroom weer by my op en ek voel die hoendervel oor my boarms kruip. Altyd die stil, donker waters. Stilte is ’n oergeluid. Dit was daar voordat die klank van mens of dier in die Ruig geëggo het. Binne-in stilte slaap musiek en die fluistering van wind, die stemme van diere en die geluid van die mens. Ek staan lank met die handdoek teen my mond gedruk. Is die droom ’n besoeker wat beloof dat daar ’n einde aan dié stilte sal kom?
Met my rooi kopdoek en geel romp aan begin ek die stapsak pak. Eers die gewone: die ligte vangkas, leë koffieblik vol gate, vuurhoutjies, twee Granny Smith-appels, ’n gekookte eier en ’n handvol Provitas in die kosblik. Toegerits in die kantsak is die metaalbottel met die skroefdop wat my drinkwater vir die dag sal koel hou. Heel bo is die brief wat ek gisteraand geskryf het, verseël in ’n bruin A5-koevert.
Dis asof iets amper wil gebeur – die son ’n rooi vlek op die water. Versigtig en oplettender as gewoonlik herken ek die nagspore van diere waar ek rivierlangs stap. Erdvark. Muskeljaatkat. Slangsleepsel. Nou verby die diep kuil waar die riffelkrokodil soms skuil – is dit net ’n blaar wat daar op die spieëlvlak dryf? Ek raak so haastig, ek trap byna in die nes in die droë seekoeispoor. Asof uit die niet pyl die bontkiewiet op my af. Skrikroep. Toe ek nie dadelik padgee nie, strek sy haar vlerke oor haar eiers en skel my uit. Tienk-tienk-tienk. Die klank van yster teen yster. My hart klop in my keel. Só moet ek vandag wees. Met die ysere wil van die kiewiet moet ek voor die polisiekaptein gaan staan. Ek sal die brief in sy hand druk. Hy sal flou glimlag en met ’n beleefde knik die koevert uit my hand neem, dit oopskeur en lees. Ek sien reeds sy lippe beweeg: “Verlede week, aan die oostelike grens van die Ruig, in die boomveld naby die drinkgat, is ’n draaijakkals se agterbeen vergruis. Die slagyster se kake het toegeklap. Die vos het sy poot afgekou, losgeskeur in ’n poging om te ontsnap. ’n Draaijakkals is gebore om agter die geluid van larwes aan te grawe en in die rondte te tol ná die reën.”
Wanneer hy opkyk, sy mond agter ’n hangsnor versteek, sal ek die teken gee. Hy sal besef dat ek hier is om soos die bontkiewiet te baklei, vlerke gesprei oor die Ruig. Hy sal sonder ’n woord versit en verder lees: “Ek het die bewysstukke gehou. Ek kan presies wys waar die strikke en vangwippe gestel word, maar teen die donderslag van die geweer is my hande afgekap. Agt koedoe-ooie in die eerste twee weke van September, en dit in die dratyd. Ook die sterkstes onder die bokke, die alfaramme, word afgemaai, én waterbokke, klipspringers, selfs ’n grysbokkie. In die onderbos het ’n duikerlam speen gesoek aan sy dooie ma. Die bloed was al swart. Sy wankelrige bene het verraai hoe klein hy is.”
Dan sal die kaptein die vraag vra wat ek verwag. Waarom langer aanbly in die Ruig? Waarom nie rug draai op die driepootwyfie, die pienk fetus, die verrottende karkas nie? Dit is buitendien geen plek vir ’n vrou nie. Veral nie ’n alleenvrou nie. Een klein aanpassing, ’n skuif, en jou lewe kan handomkeer verander.
Romp gelig tot bo my knieë loop ek deur die vlak kant van die rivier. Anderkant kriewel die vingers van blare oor my gesig, hang sluier op sluier spinnekopwebbe waarin vere vassit. Nou deur die oewerbos met sy doringbome vol voëlneste soos donker oë. Ek haal die sak van my rug af, ontdop die gekookte eier en eet dit platgedruk tussen twee Provitas. Daar is ’n ritseling agter my en skielik ’n bloedrooi waarskuwing op die tak bo my kop: ’n rooiborslaksman. Haar ogies stip, die bewegings berekend. Ek kou stadig, probeer om nie ’n geluid te maak nie. Ek weet waarna sy soek. Sy is besig om die rivierloop te fynkam vir prooi. Nadat sy die wurm, kewer, perdeby of vlinder gevang het, sal sy hom in ’n do-ring of draad druk om soos biltong te droog. Die tweedood, noem die mense haar, die vervloekte slagter onder die voëls.
Die son skuif hoër en ek stap aan, appel in die kies. Met ’n kar, skat ek, duur dit so twintig minute om van die Ruig tot op die dorp te kom; per voet het ek byna drie uur nodig as ek padlangs loop, en daarom kies ek vandag die kortpad oor die westelike berggedeelte van Braam Botha se plaas. Hoopspruit. Van hier bo gesien, is die sytak van die Limpoporivier ’n slang met sy kop in die Ruig en ’n lyf wat deur beesplase en klein wildreservate kronkel en krul tot waar die stert in die dorp wegraak. Water, dit is wat aan dié streek die naam Waterberg gee. Oral is die tekens. Die boord en tuin om Braam se huis is mals – ’n pers bougainvillea wurg die mopanie, ’n oranje bougainvillea eggo die klipkleur van die huis. Die selonsroos is gifpienk en die frangipani vlamwit. In die lusernland rits bosluisvoëls rond op die rûe van sy afrikanerstoet.
Ek bondel die romp tussen my bene in en klim oor die klippe, verby die groot, geplooide kremetart met die blare soos oopgespreide kloue. Aan die onderkant van die berg volg ek die stroom tot waar dit tussen akasia agter die rugbyvelde van Laerskool Rietfontein wegraak. Nou af in die rivierbedding, deur die oop stuk veld tussen die skool en die dorp. In die oggendlig lyk die sekelgras soos fyn visgeraamtes. Ek is tot by my heupe toe in dié gras en teen die tyd dat ek die dorp binnestap, is my hele onderlyf nat van die dou. In die weerkaatsing van die apteek se ruit sien ek myself: verwaaide hare, seningrige arms, vuil voete. My bloes dun soos ’n winterblaar. Geen wonder ek word vir ’n nomade aangesien nie, ek sou seker van enige plek kon kom: ’n deli op Dullstroom of boekwinkel in Melville, ’n strand waar wêreldlopers se paaie kruis, Maputo se grensgemeenskap, ’n straatmark in Lissabon.
Alles is reeds in rep en roer vir die boeremark. Dis onmoontlik om die gedrang te vermy en ek vorder stadiger as wat ek wil tussen die stalletjies deur. Dié verbeeldinglose park oorkant die munisipale kantore, waar werklose mans weeksoggende op die gras rondlê en bediendes smiddae die verveelde kleuters van werkende ouers skoppelmaai, word elke laaste Vrydag van die maand ’n fees van kaneelpannekoeke en anysbeskuit, vetkoek gevul met maalvleis en blatjang, vars kruie in kleipotjies geplant, klapperys, fudge en die groente van die streek. Grysaards sit soos duiwe op die houtbanke in die son. Die warmte van ’n hand op ’n been, vingerpunte wat ligweg aan ’n elmboog raak, die vinnige soengroet op die mond, soos dit die plattelandse manier hier is. Iemand vryf ’n handgeverfde tafeldoek tussen die vingers, ingedagte.
Vandag lyk dit asof die hele dorp hier is – van die blokman met die sooibrandpille in sy hempsak tot die vrou wat herwonne papier verkwansel. Baksters met bakbeentjies, hande op die lae rug; ’n boerseun wat mense langs die rivier laat perdry; Mosambiekers wat met batikwerk oor die voorarm in gebroke Engels onderhandel terwyl ’n kleintoontjie by ’n tekkie en ’n tweehonderdrandnoot onder ’n bra uitloer.
Maraai, die vrou wat op Braam se plaas woon, haal haar bril af en vee oor die kreukels onder haar oë terwyl sy my stip aankyk – jare se slytasie en verwyt op haar gesig. ’n Man, ingehaak by ’n vrou, staar na my sonder om oogkontak te maak. Hy druk sy sigaret onder sy skoen dood, trek die vrou met een haal onder sy vlerk in en draai weg om plaaseiers te koop.
Die skool moet seker vir die Septembervakansie gesluit het, want nie een van die groep hoërskoolkinders wat om die vrugteskommelstalletjie bondel, het skooldrag aan nie.
“Wie kom hier aangestap?” vra een van