FIKSIE DEUR DIESELFDE SKRYWER
Katoog (2016)
Vermis (2017)
Dag drie (2018)
Uitgegee in 2020 deur Penguin Random House
Suid-Afrika (Edms.) Bpk.
Maatskappyregistrasienr. 1953/000441/07
The Estuaries nr. 4, Oxbowsingel, Centuryrylaan, Century City, Kaapstad, 7441
Posbus 1144, Kaapstad, 8000
© Jeanette Stals 2021
Alle regte voorbehou.
Geen deel van hierdie boek mag sonder skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of langs enige meganiese of elektroniese weg weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, plaat-, band- of CD-opname, of enige ander stelsel van inligtingbewaring of -verkryging.
Eerste uitgawe, eerste druk 2021
ISBN 978-1-4859-0400-7 (Druk)
ISBN 978-1-4859-0430-4 (ePub)
Omslagontwerp deur mrdesign
Foto op omslag met die vergunning van iStock/Adam-Springer
Teksontwerp deur Fahiema Hallam
Geset in Minion Pro
Vir my dogter, Zelda, en my suster, Louié,
wie se drome in skilderye gestalte kry.
Februarie 1838
AASVOËLS SIT SOOS UITGROEISELS op die kaal takke van ’n dooie boom. Weerlig het baie somers gelede die boom geslaan en die vroue van uMgungundlovu loop nie daar verby nie, sal nog minder die hout vir hulle vure gebruik. Hierdie ou reusegeraamte het vir die veld se opruimers ’n uitkykpunt naby KwaMatiwane geword.
’n Kop lig bo die geveerde lyf uit en die kaal nek draai eers eenkant toe, dan anderkant toe. Priemende oë bo krom snawels hou die kraal van die Zoeloekoning dop. Dae lank woel en raas dit al daar by amaZulu en ondervinding het geleer ’n karkas of twee kan daar uitbroei.
“Bulalani abathakathi!” Maak dood die towenaars basuin Dingaan se opdrag uit oor die heuwels en die geraas neem toe.
Donker ondertone vlam uit in gille.
Die kraal kan die geroesemoes nie meer binnehou nie. Dit bars by die hek uit, spoel oor die Boere se kamp en oor hulle handlangers wat by die perde wag.
Nou is die aasvoëls wawyd wakker. Kos is op pad.
Kek-kek, tsss, kek-kek, borrel dit uit ’n paar snawels, asof hulle al aan ’n karkas vreet. Een of twee skuifel sywaarts op die tak waarop hulle sit. Hier en daar sprei ’n vlerk en vou weer toe, soos om litte los te maak, terwyl die mense stoeiend en gillend naderkom, krygers by elke slagoffer se kop en arms. Voete sleep agterna. Soos roofdiere wat baklei vir ’n stuk van die vleis, kom hulle na KwaMatiwane aan.
Een van die voëls vlieg verbouereerd op toe die lawaai naby kom, maar die ander bly sit, kyk hoe die oormag krygers die mense nadersleep. Tevergeefs spartel hulle, baklei teen die rieme wat hulle bind. Ander swets in woede en paniek. Die jong seuns smeek en huil, hulle stemme breek, maar niemand hoor mekaar nie. Elkeen worstel met sy eie skok en vrees.
Knopkieries plof.
Tjjiir, raas die sonbesies.
Eindelik verdof die bewussyn, oorspoel dood genadiglik die brein.
Tjiirr.
Die liggame raak stil.
Die leier is vir laaste gehou – hy moes sien wat met sy mense gebeur en ’n duisend beelde vlieg seker deur sy kop. Wie het wat gesê. Waarskuwings. Verwyt, selfverwyt. Die wapens buite gelos.
Wat van sy mense daar aan die voet van die berg?
Nog een finale swaai van ’n knopkierie.
Dan stilte.
Bloed stol in die son. Gebreekte oë kyk op in die eindelose hemel.
Tjirrr, Tjirrr.
Die lomp voëls trap ongeduldig heen en weer op die boomtak, wagtend vir die krygers om pad te gee.
1
Stellenbosch, 1826
KATRIEN STAAN IN DIE KOMBUIS. Agter haar is die vuurherd uitgebrand en afgekoel. Voor haar is ’n papier op die klein houttafel oopgesprei en sy kyk met vars oë na die prent wat sy destyds by haar peetma geskilder het. Dis mooi; die blomme lyk werklik, asof dit pas in die tuin gepluk en in die vaas gerangskik is.
Tant Aletta het haar goed touwys gemaak met die verwery. Die tante skilder self ook baie goed. “Jy het oorgenoeg talent, kind. Jy moet aanhou met jou kuns, want jy het dit ook nodig.”
Katrien begin nou verstaan wat tant Aletta bedoel het, want sedert haar troue met Gerrit vyf jaar gelede was daar nie meer sprake van skilderlesse nie en dit het ’n leemte gelaat; daar is eenvoudig nie meer tyd nie. Gerrit het ’n huisskooltjie begin om sy karige salaris as orrelis aan te vul en sy was gou swanger met Fransie. Die knapie was van die begin af woelig en hy hou haar besig. Noudat hy bietjie groter is, word dit makliker. Gerrit neem hom soms saam wanneer hy op die orrel gaan oefen. Ook nie te dikwels nie, want die kind raak verveeld.
Dina is wel hier, maar sy kan ook net soveel doen en niks meer nie.
Katrien kyk weer af na die prent, onthou duidelik die dag toe sy dit geskilder het – die gevoel van die kwas in haar hand, die intense genoegdoening om die waterverf op skoon wit papier aan te stryk. Sy mis dit so verskriklik. Selfs die aanmaak van verf was deel van die afwagting. Wanneer sy die kleurblokkies in perlemoendoppe skuur en die poeier met ’n lekseltjie water meng, was dit asof bloed gevorm word – die lewensbloed van haar prente.
“O, hier’s jy,” sê Gerrit agter haar.
Sy lag. “Waar anders?”
Hy kom nader, sit sy arm om haar skouers en kyk na die prent op die tafel. “Dis goed gedoen, Katrien. My mooi vrou het ’n wonderlike talent.”
“Dis die laaste een wat ek by tant Aletta geskilder het,” skram sy weg van haar verleentheid. Gerrit is die talentvolle een. Hy speel die orrel en ook die viool dat ’n mens jou siel daarin kan verlustig. As jong man het hy in Holland vir dokter gaan studeer, maar sy gesondheid het in die koue gekwyn en hy moes terug na die warm sonskyn hier. Dis net ’n geluk dat hy ook die musiekopleiding daar gekry het.
“Tant Aletta het nogal gesê ek moet dit laat raam,” onthou sy.
“Goeie plan, die voorhuis het iets nodig daar teen die kaal muur.”
“Maar ’n raam sal seker heelwat kos.”
“Ek sal navraag doen. Anders kan Dina se pa miskien help. Herklaas is baie handig.”
“Dis ’n beter plan, ja.” Sy voel opgewonde. “As my ma-hulle weer dorp toe kom, kan hulle die afmetings kry en vir hom terugvat plaas toe.”
“O ja.” Dit lyk asof iets hom byval. “Ek het netnou vir dokter O’Flinn raakgeloop. Hy het ons vir aandete genooi. Ou Dominee en tant Aletta sal ook daar wees.”
“O, heerlik! Ek sien deesdae so min van my peetouers. Dina kan vanaand vir Fransie in die bed sit, hy’s gek na haar.”
By die dokter se huis is ook ’n vierde man, ’n lang, bruingebrande boer uit die Oos-Kaap. Hy moet in sy vroeë dertigs wees, skat Katrien toe Stefaans du Toit aan haar voorgestel word.
“B-bly te kenne.” Sy stem is diep en hy stotter effens.
Sy skud die grofgewerkte hand, bewus van sy oë op haar gesig. Hopelik wys die hitte in haar wange nie.
Al sewe mense