– społeczność Kozaków Zaporoskich. [przypis redakcyjny]
754
Wołoch – człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]
755
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
756
w czele – dziś popr. forma Ms. lp: w czole. [przypis redakcyjny]
757
innocencją (z łac.) – niewinność, czystość. [przypis redakcyjny]
758
kusztyk a. kulawka – kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość. [przypis redakcyjny]
759
dies irae et calamitatis (łac.) – dzień gniewu i nieszczęść. [przypis redakcyjny]
760
dziegieć – lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.; tu symbol niskiego pochodzenia. [przypis redakcyjny]
761
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
762
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
763
justycja (z łac.) – sprawiedliwość. [przypis redakcyjny]
764
rekompensa (z łac.) – nagroda, zadośćuczynienie. [przypis redakcyjny]
765
pro publico bono (łac.) – dla wspólnego dobra. [przypis redakcyjny]
766
traktament (z łac.) – poczęstunek. [przypis redakcyjny]
767
fawor – wyróżnienie, przywilej. [przypis redakcyjny]
768
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]
769
małpów – popr. forma D. lm: małp. [przypis redakcyjny]
770
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim. [przypis redakcyjny]
771
Łoboda, Fedir (zm. 1666) – dowódca pułku perejasławskiego w latach 1648–1653, sędzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarł w Rosji na zesłaniu. [przypis redakcyjny]
772
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża. [przypis redakcyjny]
773
z chłopy – dziś popr. forma N. lm: z chłopami. [przypis redakcyjny]
774
pod wiechami – tu: w karczmach. [przypis redakcyjny]
775
Galata – dziś dzielnica Stambułu, położona po europejskiej stronie cieśniny Bosfor, dawniej osobne miasto tureckie. [przypis redakcyjny]
776
rzezaniec (daw.) – eunuch, nadzorca żon w haremie. [przypis redakcyjny]
777
seraj – pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy. [przypis redakcyjny]
778
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa. [przypis redakcyjny]
779
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska. [przypis redakcyjny]
780
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, zbrojny służący. [przypis redakcyjny]
781
in poculis (łac.) – przy kieliszku. [przypis redakcyjny]
782
skonwinkować (z łac.) – przekonać, zjednać. [przypis redakcyjny]
783
antałek (starop.) – naczynie na miód, butelka. [przypis redakcyjny]
784
poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]
785
rozterków – dziś popr. forma D. lm: rozterek. [przypis redakcyjny]
786
Chocim (ukr. Chotyn) – miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) – taktyczne zwycięstwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armią turecką. [przypis redakcyjny]
787
janczarzy a. janczarowie (z tur.) – piechota turecka. [przypis redakcyjny]
788
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]
789
Konaszewicz-Sahajdaczny, Petro herbu Pobóg (1570–1622) – hetman i wybitny wódz kozacki, walczył po stronie Rzeczypospolitej w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618, organizował kozackie wyprawy łupieżcze do Stambułu, dowodził Kozakami w bitwie pod Chocimiem. [przypis redakcyjny]
790
Puskaj, bat'ku, z Lachami umiraty (ukr.) – Pozwól, ojcze, z Polakami umierać. [przypis redakcyjny]
791
Niż a. Zaporoże – kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]
792
z Tatary – dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. [przypis redakcyjny]
793
poczet – orszak, słudzy, towarzyszący panu w podróżach. [przypis redakcyjny]
794
ślozy (starop.) – łzy. [przypis redakcyjny]
795
Taśmina, ukr. Tiasmyn – rzeka na środkowej Ukrainie, prawy dopływ Dniepru. [przypis redakcyjny]
796
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa. [przypis redakcyjny]
797
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
798
Vive valeque (łac.) – żyj i bądź zdrów. [przypis redakcyjny]
