(daw.) – prędki (tu: do bójki). [przypis edytorski]
182
samoczwart (daw.) – we czterech. [przypis edytorski]
183
podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody. [przypis edytorski]
184
kowany (daw.) – kuty, wykuty. [przypis edytorski]
185
doźrzeć – dziś popr.: dojrzeć. [przypis edytorski]
186
garncówka – właśc.: półgarncówka, naczynie o objętości pół garnca. [przypis edytorski]
187
nieruchomie – dziś popr.: nieruchomo. [przypis edytorski]
188
kur (daw.) – kogut. [przypis edytorski]
189
połóg – około sześciotygodniowy okres po porodzie. [przypis edytorski]
190
prawić (daw.) – mówić, opowiadać. [przypis edytorski]
191
samoczwart (daw.) – we czterech. [przypis edytorski]
192
alibo – dziś popr.: albo. [przypis edytorski]
193
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
194
miarkuj, co ci rzekę – zwracaj uwagę na to, co ci mówię. [przypis edytorski]
195
połóg – około sześciotygodniowy okres po porodzie. [przypis edytorski]
196
otrąbić (daw.) – ogłosić uroczyście. [przypis edytorski]
197
sprawić się (daw.) – spełnić powinności a. obowiązki. [przypis edytorski]
198
kopa (daw.) – 60. [przypis edytorski]
199
padło – padlina. [przypis edytorski]
200
roli niezwyczajnych – nieprzyzwyczajonych do pracy na roli. [przypis edytorski]
201
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
202
jen (daw.) – który. [przypis edytorski]
203
więcej zbójem niźli zakonnikiem patrzył – bardziej wyglądał na zbójcę niż na zakonnika. [przypis edytorski]
204
knecht – żołnierz piechoty niemieckiej, pachołek; tu użyte w charakterze obelgi. [przypis edytorski]
205
sokolnik – treser ptaków drapieżnych używanych do polowania na mniejsze zwierzęta. [przypis edytorski]
206
zabaczyć (daw.) – zapomnieć. [przypis edytorski]
207
Rusin – dziś: Ukrainiec, względnie Białorusin. [przypis edytorski]
208
onych – tych. [przypis edytorski]
209
olsnąć (daw.) – oślepnąć. [przypis edytorski]
210
knecht – żołnierz piechoty niemieckiej. [przypis edytorski]
211
bartnik – osoba zajmująca się hodowlą pszczół w barci, to jest w wydrążonym pniu drzewa w lesie. [przypis edytorski]
212
mąt – zamęt. [przypis edytorski]
213
wsiów – dziś popr.: wsi. [przypis edytorski]
214
Nałęcze – śrdw. ród wielkopolskich możnowładców, który dał początek herbowi Nałęcz. [przypis edytorski]
215
grzywna – śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. [przypis edytorski]
216
kaczy kłapak – kołpak z kaczymi piórami. [przypis edytorski]
217
wolej (daw.) – lepiej. [przypis edytorski]
218
sparcieją – tu: osłabną; parcieć (o tkaninach): rozpadać się ze starości. [przypis edytorski]
219
blanki – zwieńczenie muru obronnego. [przypis edytorski]
220
benedyktyni – zakon założony w 529 r. przez Benedykta z Nursji, w średniowieczu bardzo aktywny w Polsce; jego motto brzmi po łac. Ora et labora, czyli: Módl się i pracuj. [przypis edytorski]
221
między dworzany (daw.) – między dworzanami. [przypis edytorski]
222
legenda o Walgierzu Wdałym (tj. pięknym) – wzięta przez Sienkiewicza z Kroniki Wielkopolskiej (XIV/XV w.), oparta na zachodnioeuropejskim eposie o Walterze i Helgundzie. [przypis edytorski]
223
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
224
terminy (daw.) – sytuacje, okoliczności, przeważnie stanowiące zagrożenie. [przypis edytorski]
225
światowy (daw.) – świecki. [przypis edytorski]
226
grzech pierworodny – według doktryny chrześcijańskiej ludzie rodzą się grzeszni, a dopiero chrzest zmywa ten grzech. [przypis edytorski]
227
gorzeć (daw.) – płonąć. [przypis edytorski]
228
kopijnicy – ciężka jazda uzbrojona w kopie i miecze. [przypis edytorski]
229
włodyka (daw.) – tu: pan, władca. [przypis edytorski]
230
wasal – rycerz bądź szlachcic, który złożył komuś hołd i przysięgę na wierność, obiecując mu pomoc i wsparcie, a w zamian otrzymując lenno (posiadłość ziemską). [przypis edytorski]
231
Popiel – legendarny władca, po raz pierwszy wspomniany w kronice Galla Anonima jako przedstawiciel dynastii poprzedzającej Piastów. Pod wpływem modyfikacji legendy w kronice mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem stał się symbolem złego króla. [przypis edytorski]
232
grabstwo – hrabstwo, okręg. [przypis edytorski]
233
Rynga – w wersji z Kroniki Wielkopolskiej siostra Wisława nazywała się Marzanna. [przypis edytorski]
234
wasal – rycerz bądź szlachcic, który złożył komuś hołd i przysięgę na wierność, obiecując mu pomoc i wsparcie, a w zamian otrzymując lenno (posiadłość ziemską). [przypis edytorski]
235
suzeren – zwierzchnik wasala, ofiarowujący mu ochronę i ziemię (lenno) w zamian za przysięgę wierności. Jak widać z tego fragmentu,
