Агульная славянская гісторыя. Навуковыя даследаванні. Андрэй Тіхаміраў

пазней яны мелі ўжо іншае аблічча з відавочным перавагай еўрапеоіднага расавага тыпу. Гэта сведчыць аб тым, што, будучы прадстаўнікамі гуннской плямёнаў, хазары змешваліся з мясцовымі народамі. Цэнтрам Хазарскага дзяржавы спачатку быў Прыморскі Дагестан, дзе знаходзіліся першыя дзве сталіцы – Баланджар і Самандар. Вядома, што хазары часта выступалі саюзнікамі Візантыі ў войнах з Іранам. Таксама, яны актыўна сапернічалі з арабамі і з-за войнаў з імі вымушаныя былі перанесці сваю сталіцу на поўнач ад, у вусце Волгі. Больш за тое, хазары пайшлі далей на паўночны захад. Рускія летапісы адзначаюць, што ім плацілі даніну славянскія плямёны – вяцічы, радзімічы і нейкі час паляне.

      Ўзнікненне ў нізоўях Волгі калоніі габрэяў, гнаных з Візантыі, і паразы ў войнах з мусульманамі наблізіла пэўную частку Хазарскі шляхты да прыняцця юдаізму. Тады ж галоўнымі дзеючымі асобамі сталі буйныя яўрэйскія гандляры, якія маглі фінансава падмацаваць такога роду аперацыю. Прыняцце юдаізму, аднак, не прынесла Хазарыі вялікай карысці. Да таго ж асноўная частка насельніцтва вызнавалі іслам, хрысціянства і старыя паганскія культы.

      У заваяваных хазарам краінах падымаліся паўстання. Да першай трэці 9 ст. вызваліліся славяне-паляне, а да канца 9 ст. спробы скінуць Хазарскі ўлада прадпрымаліся ў Волжскай Булгарыі – невялікім дзяржаве, які ўзнік на Сярэдняй Волзе. У 10 стагоддзе хазары ўступіла саслабленай. Галоўным ворагам яе цяпер была Русь, якая разграміла Хазарскі каганат.

      Праславянская таварыства 6 – 4 стст. да н. э., займала ўсходнюю палову агульнаславянскай прарадзімы, дасягнула вышэйшага ўзроўню першабытнасці. З гэтай эпохі, званай скіфскай, пачынаецца полуторатысячелетний перыяд, які завяршаецца, стварэннем феадальнага дзяржавы Кіеўскай Русі. Цэласнасць пазначанага перыяду двойчы парушалася: уварваннем у стэпе сарматаў-качэўнікаў (3 ст. Да н. Э.) І ўварваннем гунаў (4 ст. Н. Э.). Унутры гэтага перыяду можна акрэсліць адзін істотны мяжу, звязаны няма з вонкавымі падзеямі, а з узроўнем развіцця самога славянскага грамадства. Такім мяжой з'яўляюцца 5 – 6 стагоддзя нашай эры, характарызавальных трыма катэгорыямі новых з'яў: па-першае, славяне перасталі паддавацца качэўнікамі, і новыя наезды (аварыя, хазар, печанегаў) сустракалі цьвёрдую абарону. Па-другое, славяне ажыццявілі ваенную каланізацыю балканскіх уладанняў Візантыі; па-трэцяе, славяне пачалі мірную каланізацыю лясной зоны Усходняй Еўропы. У гэтым перыядзе ўзнікаюць велізарныя сьвятыні на гарах пад адкрытым небам, якія адлюстроўваюць патрэбнасць у шматлюдных общеплеменных «саборах», «сходах».

      Гэты штогадовае свята ладзіўся ў гонар такіх святых прадметаў, як плуг, ярмо, сякеру і чаша. Тады ж, пад скіфскім уплывам, адбываецца змена славянскага тэрміна «дзіваў», «дый» на новае пазначэнне – «бог», утрымацца назаўжды.

      Аж да першых стагоддзяў нашага стагоддзя цяжка знайсці якія-кольвечы згадак пра славян. І гэта не дзіўна. Перш за ўсё, усходнія славяне ўзніклі ў