Czarna księga. Orhan Pamuk

wyszukał adres redakcji mieszczącej się poza centrum miasta, w Sinanpaşy, dzielnicy Bakırköyu: rejon Güntepe, ulica Refeta Beya numer 13.

      Odłożywszy słuchawkę, Galip odszukał w przewodniku mapę Güntepe i zdumiał się; nie było to jednak zdumienie, które odmieniłoby go od stóp do głów, tak jak tego pragnął. Okazało się, że rejon obejmuje jałowe wzgórze, na którym niegdyś wznosiło się parę biedadomów — do jednego z nich dwanaście lat wcześniej, tuż po ślubie, Rüya wprowadziła się z pierwszym mężem, by prowadzić „badania” wśród mieszkających tam robotników. Obecnie, jak wynikało z mapy, poprowadzono tamtędy sieć ulic noszących nazwiska bohaterów wojny wyzwoleńczej. Na skraju planu można było dostrzec zaznaczony na zielono park i minaret symbolizujący meczet oraz placyk z małym kwadracikiem pośrodku — zapewne pomnikiem Atatürka. Było to ostatnie miejsce, jakie w marzeniach mogłoby przyjść na myśl Galipowi.

      Kolejny raz zadzwonił do redakcji „Milliyetu” i usłyszawszy znowu, że Celâl „jeszcze nie przyszedł”, wybrał numer İskendera. Poinformował go, że skontaktował się z kuzynem i powiedział mu o angielskich filmowcach, że Celâl nie ma nic przeciwko temu, by się z nimi spotkać, ale obecnie jest bardzo zajęty. Gdy to mówił, słyszał w tle płacz małej dziewczynki. İskender był pewien, że Anglicy, którzy mieli pozostać w mieście jeszcze co najmniej sześć dni, poczekają — tyle dobrego nasłuchali się o Celâlu; Galip, jeśli ma ochotę, może sam do nich zadzwonić, mieszkają w hotelu Pera Palas⁵¹.

      Wyszedł z kancelarii, zostawiwszy przed drzwiami tacę z naczyniami. Schodząc w dół wzgórza, zauważył, że niebo ma niezwykły, zgaszony odcień, jakiego nigdy wcześniej nie widział. Jakby miał zacząć padać śnieg o barwie popiołu, co ludzie — tłumnie wypełniający w sobotę ulice — i tak uznają za coś zwyczajnego. Już teraz, jakby chcieli się z tym oswoić, szli, patrząc na zabłocone chodniki. Poczuł, że paczka z powieściami kryminalnymi, którą niósł pod pachą, napawa go spokojem. Jakby za sprawą tego rodzaju powieści — pisanych w odległych, zaczarowanych krainach i tłumaczonych „na nasze” przez sfrustrowane panie domu, wciąż pełne żalu, że nie ukończyły liceum z wykładowym językiem obcym — każdy mógł prowadzić codzienne życie, jakby tylko dzięki nim mogli, jak co dzień, żyć i oddychać handlarze w zszarzałych ubraniach, napełniający po bramach zapalniczki, zgarbieni osobnicy przypominający wyblakłe sztuki odzieży i milczący pasażerowie na przystanku dolmuszy.

      Przejechawszy autobusem z Eminönü do Harbiye, Galip dostrzegł tłum przed kinem Konak. O 14.45 zaczynał się sobotni seans popołudniowy. Dwadzieścia pięć lat wcześniej Galip wraz z Rüyą oraz kilkoma kolegami i koleżankami z liceum, w tłumie ubranych w podobne płaszcze pryszczatych uczniaków, schodził po schodach wysypanych trocinami — tak samo jak teraz — i patrząc na oświetlone małymi lampkami fotosy filmów zapowiadanych na przyszły tydzień, w cierpliwym milczeniu starał się zaobserwować, z kim rozmawia Rüya. Poprzedni seans wydawał się nie mieć końca; drzwi do sali kinowej wciąż były zamknięte, chwila, w której oboje zasiądą obok siebie, a światła zgasną, nie nadchodziła.

      Kiedy się okazało, że są jeszcze bilety na 14.45, Galipa ogarnęło uczucie wolności. W sali, nie przewietrzonej po poprzednim seansie, było gorąco i duszno. Światła zgasły, zaczęły się reklamy — i Galip zrozumiał, że zaraz zaśnie.

      Gdy się ocknął i wyprostował w fotelu, na ekranie widać było piękną kobietę, piękną, ale bardzo smutną. Potem pojawiła się rzeka, szeroka i spokojna, za nią — otoczona zielenią amerykańska farma. Smutna, piękna dziewczyna rozmawiała z mężczyzną w średnim wieku, którego Galip nie widział dotąd w żadnym filmie. Na podstawie ich słów, a także powolnych, spokojnych ruchów i wyrazu twarzy Galip mógł przypuszczać, że wiodą ciężkie życie pełne trosk. Nie, nie przypuszczał — był pewien. Życie pełne jest bólu, zmartwień i zgryzot, z których jedna się kończy, a druga zaraz zaczyna; ledwie przyzwyczaisz się do jednej, a już pojawia się druga i sprawia, że twoja twarz, naznaczona cierpieniem, staje się podobna do twarzy innych ludzi. I choć pojawiają się nagle, wiemy, że nadejdą, możemy się więc przygotować; mimo to, gdy spadają na nas niczym nocny koszmar, ogarnia nas uczucie samotności, samotności nieuniknionej i beznadziejnej, lecz nam wciąż się wydaje, że możemy być szczęśliwi, jeśli tylko podzielimy ją z innymi. Przez moment Galip czuł, że jego własny smutek i smutek kobiety na ekranie są jednym — i że tak naprawdę nie ma smutku, jest za to ich wspólny, swojski świat, od którego nie można wiele oczekiwać, ale też nie można się nim mocno rozczarować, w którym sens i bezsens są ograniczone, pociągające ze względu na swą skromność. Gdy w dalszej części filmu kobieta nabierała wody ze studni, jeździła starą furgonetką marki Ford, utulała do snu trzymane w objęciach dziecko i kładła je w łóżeczku, Galipowi wydawała się tak bliska, jakby na ekranie oglądał samego siebie. Miał ochotę ją objąć, przytulić; lecz to nie jej uroda i naturalność ani wrażenie, że w tej kobiecie jest coś z niego, budziły w nim takie pragnienie, ale głęboka wiara, że oboje żyją w tym samym świecie — gdyby mógł objąć tę szczupłą szatynkę, podzieliłaby jego przekonanie. Miał poczucie, że jest jedynym widzem, że tylko on ogląda sceny rozgrywające się przed jego oczami. Wkrótce jednak w spalonym słońcem miasteczku, przez które wiodła szeroka asfaltowa droga, wybuchła walka i akcja stała się szybsza, ruchliwsza, mocniejsza, bardziej męska; Galip poczuł wtedy, że znika łącząca ich więź. Słowa w napisach pchały się do oczu, wyczuwał ruchy tłumu widzów wypełniającego po brzegi salę. Wstał i wyszedł; we wczesnym zmierzchu, w powoli padającym śniegu ruszył do domu.

      Leżąc pod niebieską kołdrą w romby, między snem a jawą, uświadomił sobie, że zostawił w kinie kryminały, które kupił dla Rüyi.