Ze względu na zakres działania oraz metody w ramach polityki finansowej można wyróżnić np.: politykę budżetową (nazywaną też obecnie w Polsce – polityką fiskalną, od pojęcia ang. – fiscal policy), politykę podatkową, politykę kredytową, politykę celną, politykę pieniężną i walutową, politykę nadzoru nad rynkami finansowymi, politykę makroostrożnościową banków centralnych oraz politykę regulacji nadzoru, kontroli i audytu czy politykę dewizową. Ich cechą jest wzajemne przenikanie się, w szczególności polityki fiskalnej i pieniężnej (ang. policy mix) i wspólny cel – dostarczanie środków finansujących dobra i usługi wspierające rozwój gospodarki realnej i rozwój społeczny.
Wszystkie te rodzaje polityki finansowej (polityk) można dzielić według zróżnicowanych kryteriów. Na przykład w ramach polityki budżetowej można wyróżnić politykę kształtowania wynagrodzeń sfery budżetowej, politykę stabilizacyjnych reguł fiskalnych, politykę dotacji budżetowych dla jednostek i instytucji, politykę dopłat z budżetu państwa do kredytów preferencyjnych, udzielania budżetowych poręczeń i gwarancji, obsługi (zarządzania) zadłużenia publicznego, finansowania inwestycji z budżetu państwa oraz z budżetów jednostek samorządu terytorialnego czy politykę regionalną – współfinansowania projektów (zadań) pokrywanych w części ze środków Unii Europejskiej.
Należy dodać, że polityka przyjmowana i realizowana w innych dziedzinach (np. w dziedzinie obronności, ochrony zdrowia lub polityki społecznej) łączy się z polityką wydatków publicznych w związku z koniecznością, w przypadku jej realizacji, przeznaczenia odpowiednich środków na jej cele, np. wyrażana w unijnej „Globalnej Strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej” z 2016 roku oznacza w rezultacie politykę zwiększenia wydatków na ten cel o 5 mld euro rocznie na zamówienia w sektorze obrony w budżetach UE oraz 500 mln euro na innowacyjne technologie związane z obronnością.
8.2. Polityka finansowa wobec globalnego kryzysu ekonomicznego
Zawodność polityki finansowej i ekonomicznej na świecie powoduje turbulencje na rynkach finansowych, recesję w gospodarkach krajów i kryzysy ekonomiczne i finansowe. Współcześnie od czasu wybuchu globalnego kryzysu ekonomicznego w 2008 roku na politykę ekonomiczną i finansową poszczególnych krajów i organizacji ponadnarodowych na świecie wpływają kolejno następujące etapy przeobrażeń kryzysu:
1) Kryzys bankowy – załamanie rynku kredytowego w 2008 roku,
2) Kryzys zadłużenia krajów, spowodowany wprowadzaniem m.in. tzw. pakietów stymulacyjnych (ratunkowych) rządów dla instytucji finansowych,
3) Procesy zacieśnienia polityki fiskalnej (konsolidacji, restrykcyjności – ang. austerity) w większości krajów,
4) Kryzys wzrostu – osłabienie wzrostu gospodarczego i recesja w strefie euro,
5) Kryzys społeczno-polityczny wynikający z wysokiej skali bezrobocia, rozwarstwienia społecznego i zubożenia społeczeństw oraz niepewności warunków gospodarowania i problemów związanych z polityką imigracyjną,
6) Niewielka skuteczność wdrażanych „reform zarządzania gospodarczego” na szczeblu ponadnarodowym, w tym paktu stabilności i wzrostu,
7) Niekonwencjonalne działania w zakresie polityki pieniężnej, w tym „luzowanie ilościowe” (ang.: QE – quantitative easing), polegające na skupie aktywów przez bank centralny i ujemne stopy procentowe, przy niewielkim jednak w rzeczywistości ich wpływie na realną gospodarkę,
8) Wyhamowanie konsolidacji fiskalnej w celu odbudowy popytu wewnętrznego i pobudzenia wzrostu poprzez inwestycje strategiczne na szczeblu UE oraz krajowym.
Kryzys bankowy leżący u podstaw polityki ekonomicznej i finansowej rozszerzał się w kolejnych latach na pozostałe rynki finansowe:
– rynek kapitałowy – powodując spadek kursów akcji,
– rynek walutowy – przyczyniając się do spadków kursów walut krajów transformujących gospodarkę i krajów rozwijających się, a następnie paraliżując w dużym stopniu rynek międzybankowy i rynek kredytowy.
Następnie kryzys finansowy wszedł w kolejną fazę – transmisji jego impulsów na sferę realną, powodując spowolnienie gospodarcze w krajach rozwiniętych. W celu podtrzymania fundamentów gospodarek poszczególnych państw uruchamiano programy pomocy państwowej w różnorodnych formach stymulacji finansowej (niekonwencjonalne metody polityki pieniężnej) oraz regulacje ostrożnościowe, wspierane przez scentralizowane, ponadnarodowe i krajowe formy nadzoru finansowego. Kreowanie nadmiernej ilości wydatków publicznych przez władze publiczne przyczyniło się z kolei do narastania długu publicznego, grożąc niewypłacalnością niektórych państw.
W 2010 roku globalny kryzys ekonomiczny uzewnętrznił więc kolejno problem narastającego szybko zadłużenia państw. Zadłużenie rosło wprawdzie od wielu lat, ale kryzys ekonomiczny spowodował jego nasilenie i upowszechnienie. Wzrost ten uzmysłowił rynkom i politykom ryzyko fali załamania finansowego. Wystąpiła obawa, że w jego następstwie wiele państw zadłużonych na dużą skalę może stać się niewypłacalnymi. Bankructwo może grozić też kolejno bankom i instytucjom będącym wierzycielami. Ryzyko to może się zwiększać w przyszłości, w wyniku zastosowania nieodpowiednich strategii, np. stosowania przez dłuższy czas „polityki ujemnych stóp procentowych” lub wyjścia z ich stosowania, zwłaszcza przy odejściu od systemu „luzowania polityki pieniężnej”, po odejściu od lub ograniczeniu ekspansywnej polityki fiskalnej rządów i zaniechaniu stymulowania gospodarki, bądź wycofaniu pomocy finansowej dla kraju (np. Grecji), w Polsce – np. dla niektórych przedsiębiorstw (kopalni węgla kamiennego) lub w przypadku likwidacji specjalnych stref ekonomicznych.
W literaturze ekonomicznej uważa się, że jeżeli za początek globalnego kryzysu można uznać upadek amerykańskiego banku inwestycyjnego Lehman Brothers, to w połowie października 2016 roku obchodzono 8. rocznicę tego spektakularnego bankructwa. Jeżeli zaś za początek kryzysu uznana zostanie interwencja EBC z sierpnia 2007 roku (kiedy bank centralny przeznaczył 95 miliardów euro na fundusze powiązane z BNP Paribas), to kryzys wszedł już w 10. rok swego istnienia. Jeżeli jednak za kryterium końca kryzysu uznamy odejście od polityki pieniężnej, mającej przeciwdziałać temu kryzysowi, to wówczas należy uznać, że kryzys trwa nadal – banki centralne nie dokonują normalizacji (zacieśniania) polityki pieniężnej. W latach 2010–2011 kilka banków centralnych zdecydowało się wprawdzie na podniesienie stóp procentowych (w tym EBC i banki krajów skandynawskich), ale następnie wycofały się z podjętych podwyżek. Obecnie w tych krajach oprocentowanie znajduje się na poziomie 0% albo nawet poniżej.
W polityce ekonomicznej i fiskalnej poszczególnych krajów pojawiły się dwa modele reakcji na kryzys. Jeden z nich zakłada zwiększenie wydatków publicznych, zwłaszcza finansujących inwestycje lub wydatki społeczne, powodujących „rozluźnienie fiskalne”, a w efekcie jeszcze większe zadłużenie, drugi przeciwnie – kładzie nacisk na tzw. konsolidację fiskalną, czyli ograniczenie wydatków lub zaostrzanie w innych formach polityki budżetowej państwa (np. podwyższanie wieku emerytalnego, podatków czy likwidację ulg podatkowych).
Powszechne jest zjawisko polityki fiskalnej związane z występowaniem „skłonności do deficytu” i tworzenia tzw. iluzji fiskalnej związanej z luźną polityką fiskalną i wydłużaniem zapadalności długu publicznego do kilkudziesięciu, a nawet stu lat (ang. ultra-long debt). Odbiorcami długu są globalne fundusze inwestycyjne i top-banki działające na światowych rynkach finansowych, a strategia