Бу вакытта Татар дәүләт опера һәм балет театрында аның либреттосына язылган «Алтынчәч» операсын куялар. Муса аның премьерасында катнашырга бик нык теләсә дә, андый мөмкинлек булмый.
Ул хезмәт иткән часть командиры музыка сөюче кеше була. Ул «Алтынчәч»нең премьерасында катнаша. Либретто авторының үзе командалык иткән частьта булуын ачыклый. Икенче спектакльдә инде Муса үзе дә катнаша.
Аны хәрби хезмәттән бөтенләй азат итәргә яисә тылдагы частьта калдырырга телиләр. Әмма ул моңа ризалашмый: «Мин шагыйрь, тылда утырып кына, Ватанны сакларга өндәгән шигырьләр яза алмыйм. Минем урыным фронтта, сугышчылар арасында булырга тиеш», – ди ул.
Июль аеның соңгы көннәрендә аны сәяси хезмәткәрләр курсына җибәрәләр. Бераздан бу курслар Щигры шәһәренә, аннары Татарстанның Минзәлә шәһәренә күчә.
Минзәләдә чагында аңа хәрби хезмәттән азат ителеп, Казанда элекке вазифасында, ягъни ТАССР Язучылар берлеге җитәкчесе булып калырга мөмкин дигән язу килә. Бу юлы да аның фикере нык була: «Язучыларның дүрттән өче фронтта, ил язмышы хәл ителгәндә, мин алгы сызыкта булырга тиеш», – ди ул.
Бу курсларда Муса хәрби һөнәр үзләштерә. Еллар үткәч, архивларда аңа бирелгән ике характеристика табыла. Аларда шагыйрь уңай яктан гына тасвирлана.
1941 елның декабрь азагында сәяси хезмәткәрләр курсын тәмамлау кичәсе була. Муса анда шигырьләрен укый.
Курс тәмамлангач, аңа берничә көн Казанда булырга рөхсәт ителә. Ул гаиләсе янында тора. Соңгы чорда язылган әсәрләрен туплап, «Артиллерст анты» дигән шигырь китабын оештырып, нәшриятка тапшыра.
1942 елның башында Мәскәүгә ГлавПУРКА (Главное политическое управление рабоче-крестьянской Красной Армии) карамагына озатыла. Аны резервта тоталар. Әмма шагыйрь йөрәге һаман да ил язмышы хәл ителә торган алгы сызыкка омтыла. Ул, тизрәк фронтка озатуларын сорап, ике мәртәбә СССР Язучылар союзы рәисе Александр Фадеевка хат яза.
Ниһаять, февральнең соңгы көннәрендә аны Волхов фронтына озаталар. Фронтта беркадәр вакыт Малая Вишера шәһәрендә урнашкан Армия штабында резервта тора, командованиенең аерым поручениеләрен үти.
1942 елның февралендә өлкән политрук Муса Җәлил Волхов фронтында чыга торган «Отвага» газетасының хәрби корреспонденты булып эшли башлый. Газетага мәкаләләрне урысча яза. Бу чорда ул утызлап шигырь иҗат итә. Кайбер шигырьләрен, урысча язып, «Отвага» газетасында бастыра. Шул вакытта язылган шигырьләренең бары тик биш-алтысы гына Казанга кайтып җитә.
Ленинград блокадада калып, меңләгән кеше ачлыктан кырыла башлаган чорда, совет Югары башкомандованиесе бу шәһәрне чолганыштан коткарырга уйлый. Бу максатны тормышка ашыруда Волхов фронтына зур бурычлар йөкләнә. Ул, Төньяк-Көнбатыш юнәлештә һөҗүм башлап, Ленинград фронтына ярдәм итәргә тиеш була.
Әмма бу план тормышка аша алмый. Кышкы авыр, карлы, юлсыз шартларда һөҗүмне киң җәелдереп булмый. 19 мартта Мясной Бор станциясеннән дүрт чакрым көнбатыштарак, немецлар