Аны баттахпын субу киэһэ кырыйтарабын диэн дьиэлээх хаһаайканы ууга-уокка түһэрдэ. Кырыйааччыбыт да хараҕынан мөлтөһүөр. Ыһыырынньык курдук тыгар лаампаларын уота ачыкы тааһын барбах эрэ килэбэчитэр. Кыптыый тыаһа да тыаһа. Кумааҕы кэмин иннинэ сиэркилэҕэ көрүнэн алдьанна.
– Аа, хайдах уонна сылдьабын?! – хаахыначчы хаһыытаата.
Дьахтар онон-манан ойо кырыйан кэбиспит. Улаханы икки мөһөөгү кэрээнэн Кумааҕы иэдэйдэҕин көр. Хайыай, сарсын барыхымаахырскайга барар буолла. Дьиэлээх дьахтар буруйугар икки мөһөөгүн ыһыгынна. Күүттэххэ, сарсын үүнэн быстыбата кыайда. Сатаатар, тэлэбииһэр туох да дуоннааҕы көрдөрбөт. Бары канааллар үтүктүспүт курдук кэмиэдьийэни эрэ саайаллар. Күлэ сатаан баран күлбэт да буоллулар. Кумааҕы күлүөхтээҕэр бэйэтэ күлүүгэ барыах курдук. Муруку эриэн төбөтүн баайыы бэргэһэҕэ кистээн быыһанна. Кэмиэдьийэлэрбит да биирдэр – арыгылаан эрэ тахсаллар. «Эргиччи эрэй, төгүрүччү түрүлүөн» эрэ диэн лэбэйдиир тэлэбииһэр «Барыта ааттаах» дии-дии арыгылыырга көҕүтэн эрдэҕэ. Арыгылыыртан ордон аан дойду ааттаахтара ардырҕаһыахтара дуу, сэриинэн тииһигириэхтэрэ дуу – аан дойдуга албын сууйуу «дьурхаана» буолан турар.
Бу олорон Кумааҕы халдьаайылары санаан кэллэ. Онно да арыгылаабаттар диэтэххит дуу. Дьэ онно буо – барыта. Момуой суоҕа биллэр. Ол оҕонньору манна бисиих балыыһатыгар симпиттэр үһү. Онтулара хайа диэки баара буолла? Котенко диэн этэ, бадаҕа, уулуссатын аата. Онно хайдах тиийиллэрин ыйытыан кыбыстар. Бэйэтин аны бисиих диэн туруохтара. Баран да диэн, ол дойдуга көрсүһүннэрэллэрэ саарбах. Момуой суох – Халдьаайыга хайдах эрэ… Аҥаардас хааһынан аһыы сытааччыга били сирэр «моойо, быччыҥа, иҥиирэ, тараһата» да баҕалаах буоллаҕа. Бу үлүгэр чалбараҥтан тугу эмэни кып гыннаран кырдьаҕаһы күндүлүөххэ баара.
Момуой эрэ, туох эрэ – сарсыныгар барыта умнулунна. Бэйэтин эрэ айдаана. Барыхымаахырыскайга быһа аччыыһыран баттаҕын кырыйтарбыта – ойо кырыллыбытын тэҥнээри тараҕай аҥаардаах бүрүчүөскэни айан таһаардылар. Эриэппэ төбөҕө бу да сөп диэтилэр быһыылаах. Харчыта батарбакка муру-муодунай, бэл, килбэчийэр, хара бүрүүкэни ыллаҕа үһү. Ити курдук ыстаан кытай ырыынагар анньыллан турарын хантан билээхтиэй. Маҕаһыынтан атыылаһыллыбыт диэн эмэһэтигэр суруллубатахха дылы. Ылбыт аата ылбыт – кэтэ охсоору баҕа бөҕө. Ыалын кыыһын кытары хаҥкылыыр сиргэ барсар буолбутугар саҥа ыстаанын тиирэ кэтэн кэбистэ. Таһырдьа тахсыбыта онто тута хачыгыраччы тоҥон хаалла. Торбос тириитэ ыстааннаахтан атына суох буолла. Ону ол диэбэккэ «Эллэй Боотур» диэн муус дыбарыастарын диэки чыраҥалыы турда. Мааны ыстаана тоҥо сатаан баран онон-манан хайдыталаата. Ол «тыырк» гынар тыаһы утуруктаатым диэн кулух-халык