Xoşbəxtlikdən paroxodda yaxşı kitabxana vardı. Miss Kinqman mütaliəni sevirdi. Axşamlar hamı böyük, dəbdəbəli salona yığışırdı. Viviana mahnı oxuyur, royal çalırdı. Simpkins bu axşam yığıncaqlarında tez-tez əlində şərab şüşəsi görünməyə başlamışdı, dərddən içirdi.
Qatlinq çaxır anbarını qıfıllamalı oldu. Simpkins etiraz etmək istədi, amma Qatlinq sözündən dönmədi.
– Gəmidə bircə əyyaşımız əskik idi! Başa düşün, səfehin biri, əgər sizi çəkindirməsək, tezliklə məhv olacaqsınız.
Simpkins itaət etməli oldu.
Ölülər səltənətində
Adama elə gəlirdi ki, paroxod hərəkətsiz dayanıb. Ancaq ehtimal ki, hansısa zəif cərəyan onu Sarqas dənizinin ortasına çəkirdi: yolboyu yarıçürük, yarı kif basmış gəmi qırıqlarına daha tez-tez rast gəlinirdi. Onlar ölülər kimi qəfil peyda olur, çılpaq “qabırğa”ları – şpanqoutları2 və sınmış dorları görünür, bir müddət gəminin arxasınca gəlir, sonra yavaş-yavaş üzüb uzaqlaşırdı. Simpkinsi gecələr “kabuslar” qorxudurdu: qəflətən dənizin yaşıl səthindən kəfənə bürünmüş adamları xatırladan ağ duman sütunları qalxır, yavaşca axır, yırğalanır və əriyirdi… Bu, qalın yosun xalısının “donmayan yer”lərində baş verən buxarlanmalar idi.
Aylı gecələrin birində, quruluşundan Hollandiya istehsalı olduğu bilinən yarıdağılmış bir briq3 gəmiyə lap yaxınlaşdı. O, parlaq qızılı çalarlı qara rəngə boyanmışdı. Dorlarının və valının bir hissəsi qopmuş, braşpili4 sınmışdı.
Viviana bu ölü gəmiyə maraqqarışıq bir vahimə ilə baxırdı. Bəlkə, onların da gələcəyi belə olacaq: elə bir vaxt gələcək ki, onların paroxodu da içində bir ins-cins olmadan dənizdə üzəcək. O, qəfildən qışqırdı:
– Bir baxın, bir baxın, Qatlinq!
Orada sınmış dora söykənmiş qırmızı papaqlı bir adam durmuşdu. Ayın parlaq işığında tutqun, qara sifətində dişləri ağarırdı. Gülümsəməkdən ağzı qulağının dibinə çatmışdı. Ayağının yanında şüşə vardı.
Fikirləşəndə ki tək deyillər, bu yaşıl səhrada onlardan başqa da insan övladı var, hamısı həyəcanlandı. Simpkinslə Qatlinq ucadan qışqırıb əllərini yellədilər.
Qırmızı papaqlı adam yenə də gülümsəyə-gülümsəyə əlini yellədi, amma bunu nəsə qəribə bir tərzdə etdi, sanki arxasında nəyisə göstərirdi. Dərhal da qolu şallaq kimi yanına düşdü. Ay buludların arxasına girdi, adam daha görünmədi. Amma briq getdikcə paroxoda yaxınlaşırdı.
Nəhayət, briqlə gəmi arasında azacıq məsafə qaldı. Bu zaman ay çıxıb qəribə və vahiməli mənzərəni aydınlatdı.
Dorun qırıqlarına skelet bağlanmışdı. Əynindəki paltarın cırıqları hələ üstündə idi. Sağ qalmış əl sümükləri küləkdə yellənirdi, qalanları isə çiyin oynaqlarından çoxdan çıxıb göyərtənin döşəməsinə tökülmüşdü. Qızmar günəşin qurutduğu üz dərisi qalmışdı. Bu perqament üzdə kəllənin təbəssümü əks olunmuşdu. Təpəsini yarıçürümüş qırmızı papaq örtmüşdü.
Qatlinq bir andaca sıçrayıb briqin göyərtəsinə çıxdı.
– Neyləyirsiniz, Qatlinq? Briq paroxoddan aralana bilər. Onda məhv olarsınız.
– Narahat olmayın, miss, mən çataram. Burada maraqlı bir şey var.
Qatlinq skeletə tərəf qaçıb möhürlənmiş şüşəni götürərək paroxodun göyərtəsinə o an tullandı ki, briq artıq gəmidən bir metrə qədər aralanmışdı.
– Dəlinin biri! – Qatlinqin uğurla qayıtmasına sevinən rəngi qaçmış miss Kinqman onu qarşıladı.
– Doğrudan ha, siz nəyə görə belə risk etdiniz? – Viviana şüşəyə baxıb soruşdu. – Bundan bizdə doludur.
– Baxaq görək, – Qatlinq şüşənin boğazını sındırıb içindən yarıçürümüş, göyümtül kağız parçası çıxartdı. Saralıb-solmuş hərfləri hələ ayırd etmək olurdu.
Görünür, qaz lələyi ilə, quyruqlu və buruq-buruq hərflərlə yazılmışdı:
“Ey bu şüşəni açan kəs, istər xristian ol, istərsə kafir, səndən xahiş edir və səni and verirəm ki, mənim son arzumu yerinə yetirəsən. Əgər ölümümdən sonra məni briqdə tapsan, kapitan kayutunda yerləşən ağ dəri kisədəki 50000 qulden5 qızıl pulu götür. 10000 quldenini özünə saxla, 40000 quldeni isə mənim arvadıma ver. Adı Marta Tesseldir, Amsterdamda, Dəniz küçəsində, öz mülkündə yaşayır. Əgər briq batarsa, yalnız şüşəni dənizdən tapsan, ona göndər. Marta Tesselə, arvadıma mənim son salamımı çatdır. Əgər onu məyus etmişəmsə, qoy məni bağışlasın. Bizimkilər hamısı öldülər. Bütün heyət, matroslarına kimi… Birinci… Kar, Qubert… Hələlik bircə mən sağam. Bir həftədir… heç nə yemirəm… özümü dora bağlayacağam… kimsə görsün deyə… Əlvida… Qustav Tessel. “Marta” adlı Briq, 1713-cü il. Sentyabrın 15-ci günü”.
Qatlinq oxuyub qurtaranda sükut çökdü.
– Necə vahiməli və qəribədir! Biz ölüdən artıq iki yüz ildir ki, məzarda yatan arvadına salam göndərmək haqqında tapşırıq almışıq… – diksinmiş miss Kinqman əlavə etdi. – Bu dəniz özündə necə dəhşətli sirlər gizləyir!
– Əlli min qulden, – Simpkins uzaqlaşan briqi baxışları ilə yola sala-sala öz-özünə dedi. – Bu indiki məzənnə ilə nə qədər eləyir?..
İKİNCİ HİSSƏ
Sakit liman
– Torpaq! Torpaq! Miss Kinqman! Qatlinq! Tez bura gəlin! Biz hansısa bir limana yaxınlaşırıq. Artıq paroxodların dorlarının yuxarı hissəsi və boruları görünür. Bax oradadır. Ora baxın… sol tərəfə!
Qatlinq müşahidə borusundan baxdı.
– Sizin kəşf etdiyiniz limanın çox qəribə görünüşü var, Simpkins. Bu “liman” bir neçə mil məsafədə uzanır: dorlar və borular, sonra yenə dorlar… Amma bir şeyə diqqət edin: bir boru da tüstülənmir, dorlar isə… Onların təchizatı, yelkənlər? Bir baxın, miss Kinqman, – Qatlinq müşahidə borusunu ona verdi.
– Bəli, bu daha çox gəmi qəbiristanlığına oxşayır, – Viviana ucadan dedi. – Dorlar və borular sınıb, yelkənlər isə cırıq-cırıq olub. Bəs… torpaq hanı? Mən heç nə anlamıram.
– Mənə də hər şeyin aydın olduğunu deyə bilmərəm, miss, – Qatlinq cavab verdi, – amma fikrimcə, məsələ belədir: görünür, Sarqas dənizinin, bu durğun bataqlığın, yosunların ləngitdiyi