Oba geysin yas paltarı,
Apardı sellər Sarayı,
Bir üzü xalı balanı.
Nuru:
Alça dəyib, dərməmişəm,
Dərib çığa sərməmişəm.
Mən Sarayı görməmişəm,
Apardı sellər Sarayı,
Bir ala gözlü balanı.
Sarayın anası:
Ceyran endi, düzə gəldi,
Erkəciynən sözə gəldi.
Saray balam gözə gəldi,
Apardı sellər Sarayı,
Bir başı şallı balanı…
CAHARGAH ƏFSANƏSİ
Qədim zamanlarda bir alim yaşayırdı. O öz gözəl əməlləri ilə xalqın rəğbətini qazanmışdı.
Alimin sorağı yaşadığı ölkənin hökmdarına da çatır. O, alimi sarayına cəlb etmək üçün çağırtdırır və öz yanında qalmağı ona təklif edir. Alim qərara gəlmək üçün möhlət istəyir, hökmdar alimə üç gün möhlət verir.
Vaxt yetişəndə alim saraya gəlir və hökmdara deyir:
– Böyük hökmdar, Sizin saray üçün dərin, dərrakəli alim lazımdır. Mən isə onların səviyyəsində dayana bilmirəm.
Bu sözləri deyib alim qayıdır. Öz xeyirxah işləri ilə yenidən xalqa kömək etmək istəyir.
Alimin cavabı, dikbaşlığı, açıq sözü hökmdarı hirsləndirir. Şah onun səxavətini, firavan saray həyatını qiymətləndirməməsini nankorluq hesab edir. Vəziri yanına çağırıb alimi cəzalandırmaq üçün tədbir istəyir.
Vəzir deyir:
– Alimin cahilliyini sübut edib onu xalqın gözündən salmaq lazımdır.
Bunu deyib vəzir alimə suallar hazırlamaq üçün padşahdan qırx gün möhlət istəyir. Qırx gün keçdikdən sonra suallar hazır olur.
Hökmdar adamları meydana toplayır. Alimi çağırırlar. Alim gəlib hökmdarın qarşısında əmrə müntəzir dayanır. Hökmdar alimə deyir:
– Sən öz əllaməliyinlə xalqı aldadırsan, sən heç də alim deyilsən. Vəzirim sənin üçün suallar hazırlayıb. Bu suallara cavab versən, alimliyini sübut etmiş olacaqsan.
Alim cürətlə deyir:
– Buyurun, suallarınızı verin.
Hökmdar vəzirinə işarə edir. Vəzir suala başlayır:
– Ulu dağın başından buraxılmış bir qoz Zümzümə bulağına qədər neçə dəfə fırlanar?
Alim gülə-gülə deyir:
– Mən sualın cavabını verməyə hazıram. Siz isə Ulu dağdan Zümzümə bulağına qədər olan yolun nə qədər olduğunu, dağın mayilliyini, bir də qozun həcmini deyin.
Camaat alimin cavabını alqışlayır. Hökmdar və vəziri alimlə bacarmayacaqlarını görüb məyus olurlar. Artıq sual vermək fikrindən vaz keçirlər, biabır olmaq istəmirlər.
Alim evə yollanır. Ancaq adamlar onu evə getməyə qoymurlar. Başqa ölkəyə gedən karvana qoşurlar. Onlar yaxşı bilirlər ki, hökmdar bu heyfi alimdən çıxacaq.
Karvandakı hər dəvənin boynunda bir zınqırov var idi. Alim karvan başçısına bildirir ki, yolda onları təhlükə gözləyir, əgər xahişini yerinə yetirsə, onlarla səfərə çıxar və təhlükəni sovuşdurar. Karvan başçısı razı olur. Alim xahiş edir ki, dəvələrin boynundakı zınqırovların yerini dəyişməyə icazə versin.
Karvan başçısı alimin təklifinə razı olur, ancaq səbəbini öyrənmək istəyir.
– Mən zınqırovların səsindən ecazkar musiqi yaradacağam. Bu bizi ölümdən qurtaracaq.
Bəli, alim zınqırovları dəvələrin boynundan elə asır ki, karvanın hər addımında sanki mizrab bir neçə telə dəyir. Zınqırovlar səsləndikcə onlardan yaranan musiqi dalğa-dalğa ətrafa yayılır. Hamı alimin bu məharətinə heyran qalır. Gecə yuvalarına çəkilən quşlar musiqinin səsindən vəcdə gəlib karvanın üstü ilə uçurlar. Musiqinin səsindən, onun dalğasından ağacların yarpaqları rəqsə gəlir, axşamdan bükülən güllər yenidən ləçəklənib ətir saçır.
Sizə kimdən xəbər verim, hökmdardan. Sarayına çatan kimi alimin onun hüzuruna gətirilməsini tələb edir. Alimi nə qədər axtarırlarsa da, tapa bilmirlər. Onda hökmdar bir dəstə atlını karvanın dalınca göndərir. Atlılar karvana yetişəndə gözəl musiqi səsi eşidirlər və bihuş olurlar. Dəvələrin yerişi ilə zınqırovdan çıxan musiqi sədaları alimi aparmağa gələn atlıları karvana yaxınlaşmağa qoymur, əsir aparmağa gələnlərin özləri alimin yaratdığına əsir düşürlər. Birdən atlılar yuxudan oyanan kimi görürlər ki, artıq başqa ölkənin ərazisindədirlər. Alimin geri qaytarılmasının müşkül bir iş olduğunu görən dəstə əliboş geri qayıdır.
Alimin yaratdığı musiqinin adı "çahargah" adı ilə məşhur olur.
DAĞ, DAŞ, QAYA VƏ QALALAR HAQQINDA ƏFSANƏLƏR
DAĞLARIN AYRILIĞI
Alvız ana sac asıb yuxa bişirmək istəyirmiş. Xəmiri kündələyib yığır, yuxanı bir-bir yayıb süfrəyə sərir, sacın qızmağını gözləyirmiş. Böyük oğlu Qoşqar, ortancıl oğlu Murov, kiçik oğlu Kəpəz də ocağın qırağında oturublarmış.
Alvız ana ilk yuxanı sacın üstünə salan kimi Kəpəzin tərsliyi tutur:
– Bu yuxa təkcə mənimdir, – deyir, – heç birinizə verməyəcəyəm.
Murov:
– Yox, mənimdir, – deyir. – Hər şeyin ilkini həmişə sən götürürsən. Bu dəfə mənə çatmalıdır.
Qoşqar onlara acıqlanır:
– İndi ki belə oldu, heç biriniz ona əlinizi vurmayın. Gözləyərik, üç yuxa bişər, hərəmiz birini götürərik.
Qardaşlar höcətləşirlər, yuxa bişməmişdən bir-birinin yaxasını cırası olurlar. Alvız ana onlara nə qədər təpinirsə, kirimirlər. Kəpəzlə Murov dalaşmağa başlayırlar. Qoşqar onların arasında oturub sakitləşdirmək istəyir. Ancaq Murov bir kösöv götürüb Kəpəzin peysərinə endirir. Kəpəz bar-bar bağırır. Boynunu tuta-tuta qaçır.
Qoşqar Kəpəzi çox istəyirmiş, kiçik qardaşının şivəninə dözmür, qızmar sacı qaldırıb Murovun başına çırpır. Murov da çığıra-çığıra başqa səmtə üz tutur.
Alvızın üzü bozarır. Qoşqar döyüləcəyindən qorxub günbatana yüyürür.
Üç qardaşın hərəsi ayrılıb bir yanda qərar tutur. Alvız ana tək qalır. O vaxtdan bəri qardaşlar öz analarına, ana da öz oğullarına baxa-baxa qocalmışlar. Hər bulaq, hər çay onların bir göz yaşıdır, onların bu həsrətləri, bu intizarları dənizlərdə, dəryalarda görüşür.
QIRXQIZ
(Kəlbəcər)
İstisuyun