LOUISA DU TOIT
Omnibus 10
Mense van die môre • Maak brand die lampe • Een lang winter
Jasmyn
1
Bina probeer ongemerk by die onderdeur uitglip met die groot erdebeker in die hand. Sy hoop Makkie is vanaand op haar stukke, dan melk sy maklik hierdie beker tot by die rand vol. Die son begin water trek agter die klipperige rant waarteen die huisie met die vaal mure staan. Sy wil tog klaar wees met die melkery en die etery voor Japie kom. Want Japie Kleinveld kom elke liewe aand kuier, so seker soos wat die son in die weste ondergaan.
Dis nie moeilik om sy bewegings te voorspel nie. As hy tuiskom van die stasie waar hy in die goedereloods werk, gaan hy vir sy ma die koei melk. Hulle het darem ’n koei. As oom Kola of Tanna ’n koei gehad het, dink Bina, kon sy haar verbeel sy is ’n Switserse melkmeisie wat kan jodel ook. Maar nou glo oom Kola mos net aan bokmelk in sy koffie.
As Japie klaar geëet het, loop hy al op die wal van die kanaal langs om die vroeë aandnuus by oom Daan Duraan-hulle te gaan luister. Oom Daan het ’n FM-antenne op die dak, en die klank is mooi helder. Japie en sy ma se kortgolfradio kraak tog te verskriklik. By oom Daan aangekom, sit Japie eerbiedig en luister. As daar noodberigte is, kruip hy byna binne-in die toestel. Daarna loop hy na Bina-hulle toe, geheimsinnig swyend met al die groot nuus in sy kop. Hy weet dat hulle geen draadloos het nie, omdat oom Kola die ding verpes; hy maak dit af as “leuens”. Tanna kla en kerm, omdat daar glo sulke mooi stories op is. Bina self lees liewer, en luister plate; sy het ’n platespeler by oom Daan se winkel gekoop. Sy leen ook langspeelplate van die dorpsbiblioteek, saam met die tweeweeklikse stapeltjie boeke. Dis te danke aan haar gewese taal-onnies dat sy nie sommer enigiets lees nie, en die skoolbib was vir haar ’n nuut ontdekte paradys. Oom Daan laai haar altyd by die dorpsbib af en na ’n uurtjie weer op, want sy moet vir tant Rykie ook boeke uitneem, maar oor jong liefde. Bina self ontdek in haar ernstiger boeke hele lande. Beskawings, oud en nuut. Die universele mens, deur die eeue eenders.
Tanna kla dis nie lekker stories nie, en die meeste is in Engels, maar Tanna neem nooit self boeke uit nie. Sy verkies ’n geselsie, en dié is maar skaars. Hulle kry mos nie juis besoekers nie. Maar Bina sorg dat beide Tanna en oom Kola bibkaartjies het, wat sy self na hartelus gebruik.
Japie sal groet, en dan sugtend stilsit. Hulle kuier sommer in die kombuis as hy kom, trouens as enigiemand kom, selfs “mense” – wat Japie nie is nie. Daar is geen voorhuis nie. Die kombuis is smal maar lank, met genoeg plek dat daar ’n paar sitstoele inpas.
“Wat sug jy dan vanaand weer so, Japie?” sal Tanna afwagtend vra.
“Sommer maar, Tanna. Ai, vreeslik van die man wat hulle so soek.”
“Watter man dan? Ou Kool, kom dan eers. Japie vertel van ’n man wat hulle so soek.”
Oom Kola kom uit sy kamer, knorrig, met maer skouers in ’n kakiehemp. As hy in die kamer is, is dit omdat hy moeg is. Hy is nooit ledig nie, altyd ’n werkie; hetsy hier, hetsy elders. Bina het al gevoel hy moet ook rustiger begin lewe. Maar dan, hulle het die klein meevallers nodig wat hy verdien.
“Naand, oom Kola. Ai, Oom, ek sê vir Tanna van die man wat hulle so vreeslik soek.”
“Wag eers, Japie,” onderbreek Tanna nogeens. “Binatjie? Kom hoor wat Japie vertel.”
“Naandsê, Bina.” Japie laat nooit die bom bars voor sy gehoor van drie voltallig is nie. “Nee, Bina, ek sê sommer vir Tanna en oom Kola, ek hoor op oom Daan se draadloos van die man wat hulle so soek. In verband met sy grootmoeder, glo. Sy ouma,” lê hy uit ingeval Bina nie weet wat ’n grootmoeder is nie. “Hy ry in ’n liggroen Volkswagen met registrasienommer …” Japie besef hy het die nommer vergeet. “Bina, jy’t nie dalk vandag ’n liggroen …”
“Is jy laf, man. Waar moes ek die ding gesien het? Dis seker in ’n ander deel van die land.”
Nou sit Japie ’n nog geheimsinniger gesig op en speel sy troefkaart. Hy glo skynbaar vas dat hy Bina een of ander tyd sal beïndruk, so diep dat sy haar hand voor haar mond sal slaan en sê: “Haai, Japie, wat vertel jy my?”
“Dingetjies wil daar oorkant ook maar nie regkom nie,” onthul hy en wieg sy gekruisde bene. Hy dra skoene sonder kouse, en ’n stukkie kaal enkel wys bo elke broeksoom.
“Wat, regkom,” mompel oom Kola onderlangs. Hy kyk nooit vir Japie in die oë nie. Sy renons in elke soort medemens, maar veral in Japie, is stellig die grootste verskilpunt tussen hom en Tanna. Selfs nadat hulle saans onttrek het na hulle kamers, lê hulle afjakke na mekaar en roep. Bina kan nie anders as alles hoor nie. Daar is geen gang nie, en die drie kamers loop almal uit die kombuis.
Hulle is nie getroud nie, en slaap apart. Hulle is deur omstandighede saam onder een dak gesmyt. En sy, Bina, was die “omstandighede”. So het sy lankal uitgevind.
“Hoe dan so, Japie?” por Tanna.
“Aag, Tanna,” sug Japie swaarmoedig, “hulle skiet al weer daar oorkant.”
“Wat, klappers?” vra oom Kola.
“Hoor nou hoe ligsinnig,” betig Tanna. “Stil tog, Kool Estruis, laat Japie vertel.”
“Ja-nee, oom moet rêrig nie spot nie. Dingetjies lyk nie mooi daar oorkant nie.”
“Oorkant” is vir Japie alles wat ver en boos is, anders as by hierdie klompie bekende huise wat in ’n string teen die kanaal af lê, deur ’n rivierbrug van die dorp geskei.
As hy eers op hierdie onderwerp is, kry Bina kans om weg te beweeg en die pompstofie aan te steek vir koffie. Dit staan op die tafeltjie in die kleinkombuis, die uitgeboude oop hoekie van die kombuis.
Daarom probeer sy vanaand ook haar takies vroeg afhandel, sodat sy amper dadelik vir Japie kan koffie gee. Hoe gouer hy koffie kry, hoe gouer loop hy. Aan die ander kant gun sy die twee ouer mense, veral vir Tanna, die bietjie geselskap. Daar is maar min mense wat nie draaie om hulle loop nie. Hulle jare lange saamblyery is ’n steen des aanstoots. Daar word gespot dat hulle “gekombers” is, maar nie gekerk nie. Bina weet dis onwaar, maar sy is magteloos teen skinderstories. Wie sal haar ook glo?
Sy hurk langs Makkie en die gewillige swart “Swietse” bokooi se sponserige spene lewer mildelik toe die sterk, bekende vingers hulle beurtelings omsluit. Die ryk melk sjirts skuimerig in die erdebeker met die stewige handvatsel. Sjirts, sjirts. Dit vorm ’n deuntjie: Dawid kom. Maar hy kom nie na jou, want hy het ’n vrou.
Ja, Dawid Duraan kom glo uit die Kaap met sy vrou en dogtertjie, sommer gou ook. Oom Daan het in die winkel gesê: “Hy probeer nog die saak uitspook met die Molly. Sy wil wag tot dit koeler word, Maart is glo nog te warm hier.” Die Molly, nie “sy vrou” of “my skoondogter” nie. ’n Ander keer het oom Daan peinsend na Bina gekyk en gesê: “’n Ouer dink partykeer ook maar aan wat kon gewees het.”
As hulle net geëet kry voor Japie kom, anders sê hy: “Ek het eintlik al ’n stukkie geëet, maar as Tanna nou so aanhou …”
Dit word effens koeler, al hang die westeson nog rooi bo die kliprantjie. Makkie staan onder die kameeldoring vasgemaak. Die bekende sonbesie skril in die hoogste takke. Hy moet ’n ou kanniedood wees, want soms hoor Bina hom nog wanneer sy reeds op haar koel kateltjie onder die wye sterrehemel lê, tussen Tanna en oom Kola. Want hier in die riviervallei slaap almal so. Die huise is te bedompig van die daglange hitte. Tanna akkordeer goed met die hitte, dis die winters wat haar blou van die koue maak.
Bina se lewetjie saam met die twee mense wat ongemerk bejaard geword het, is klein en stil. Te stil, dit weet sy. Sy kry nooit kans om met ander jongmense te meng nie. In en om die huis is daar nie veel te doen nie. Tanna se bietjie lusernlande word verhuur, want lusern het vir oom Kola begin benoudebors gee. Net die huis en werf met vrugtebome is uitgehou. Alles in die klein woonhuis wentel dus hoofsaaklik om die drie etes per dag, die melkery van Makkie, die bewerk van perskes in die vrugtetyd, Japie se besoeke saans, en die kleine sorge van die daaglikse lewe, wat meestal draai om Bina se welsyn. Hulle versmoor haar eintlik met aandag, meestal van kompeterende