SARAH DU PISANIE
Waar die Suiderkruis hang
Jasmyn
1
Alles ingereken, is dit toe agtien maande voordat hulle op Maandagoggend 3 Augustus 1895 die deure van Kommetjie finaal sluit en die eerste swepe klap.
Katrien Kruger bly omkyk na die opstal wat kleiner en kleiner word in die oggendskemer wat nou ligroos oor die veld oopmaak. Hierdie ses jaar wat sy op Kommetjie was, het soos ’n droom verbygegaan. Die tweeling is al ses en Annie word binnekort twaalf. Sy self was met haar laaste verjaardag al agtien.
Hier by Stefaans Liebenberg en die kinders het sy weer ’n heel mens geword. Hulle het haar in hulle familie opgeneem asof sy een van hulle is.
Danie en Faan Liebenberg is so opgewonde soos twee seuntjies en kom ry alkante langs die wa waarop sy en die kleintjies ry.
“’n Mens sal seker verlang, of hoe dink jy, Katrien?” vra die twintigjarige Danie.
Hulle twee is vandat sy die eerste keer op Kommetjie aangekom het feitlik onafskeidbaar. Hy was ’n bietjie goor aan die begin, maar sy het hom vinnig reggesien en sy respek afgedwing. Sedertdien is hulle twee die beste vriende; as kinders het hulle saam kwaadgedoen en is saam gestraf.
“Natuurlik sal ons verlang. Dit was ons huis, hier het ons grootgeword,” sê Katrien asof sy haar hele lewe lank ’n deel van die huishouding was.
Faan kap sy perd liggies met sy hakke sodat hy voor langs Stefaans en Karl, die oudste, kan gaan ry en Danie volg hom.
Hulle kom eers teen skemer op Winburg aan, waar die ander trekkers al buitekant die dorp uitgespan het en opgewonde vir hulle wag.
Die Coetzees, Martha en Dirk, en hulle kinders is reeds daar. Hulle is ’n groot gesin.
Andries, die oudste, is al getroud met Kobie en hulle het twee seuns, Dirkie, wat so oud is soos die tweeling, Pollie en Mia, en dan die tweejarige Driesie. Salome, Martha se oudste dogter, gaan nie saam nie en dit laat Martha kort-kort trane afvee, veral as een van die kleinkinders op haar skoot kom klim. Salome is net verlede jaar met Piet van Tonder getroud en hy sien nie kans om nou sy ankers op te trek en die onbewoonde en onbewerkte Duitswes aan te durf nie.
Dan is daar nog Braam. Hy en Faan Liebenberg is een ouderdom, hulle was verlede jaar twee en twintig. Piet is nou ’n knaap van sestien en Martie is so oud soos Annie, ’n baie giggelrige twaalf.
Die Coetzees en Liebenbergs was vir baie jare bure en groot vriende. Hulle was daar vir mekaar in tye van lag en vrolik wees, maar ook in tye van nood en hartseer. Dis dus nie vreemd dat hulle hierdie avontuur saam aanpak nie.
Die gedagte om te verkoop en Duitswes toe te trek het oorspronklik van Andries Coetzee, wat ’n handelaar is, gekom. Nie dat die Liebenberg-seuns veel oorreding nodig gehad het nie.
“Ons dog julle het verdwaal!” lag Martha en kom vinnig en doelgerig met haar skraal, seningrige lyf na die wa toe aan. Katrien tel vir Mia af en Martha hou haar onder haar arms vas en gee haar eers ’n klapsoen voordat sy haar op die grond neersit en haar arms uithou na Pollie.
Annie spring ligvoets af en soen almal wat in die nabyheid is, voordat sy vinnig Martie se hand vat en hulle agter een van die waens verdwyn.
Braam is so uitgelate soos ’n kalf wat die reën ruik en Piet, sy jonger broer wat nooit ’n woord sê nie, kan nie die glimlag van sy mond afkry nie.
Katrien soen al die lippe wat vir haar aangebied word en die opgewondenheid en lewenslus hang soos ’n kleed om die klompie mense wat gesellig saamdrom.
Hulle het al klaar uitgespan en sit elkeen met ’n beker koffie toe die Pretoriusse se twee waens aankom. Die Liebenbergs het drie waens en Dirk en Martha ook. Andries, wat al ’n familie op sy eie is, het ook drie waens. Hy gaan as handelaar en het van hulle vol gelaai met voorraad. Saam met die Pretoriusse se twee is dit elf. Elf waens en vir elkeen ’n span osse laat dit na ’n grootskaalse uittog lyk.
“Waar het die mense geboer, Andries?” vra Stefaans Liebenberg toe hy die Pretorius-waens sien aankom. “Al wat ek van die man af weet, is dat hy gevra het of hulle saam met ons kan trek.”
“Gert werk vir ’n groothandelsaak, hy bestuur die kantore en doen die boeke. Die firma wil nou ’n tak in Duitswes begin en hulle het toe vir Gert gevra om daarheen te gaan en dit op die been te bring,” verduidelik Andries en staan op om hulle tegemoet te loop. Hulle groet en kom al geselsend nader.
Andries groet joviaal en help die vrou van die voorste wa af. Hy kyk half verskonend na die klomp gesigte wat gasvry nader staan.
“Ons twee gesinne is soos familie, ons bly al geslagte lank langs mekaar. Dit sal julle ’n tydjie neem om uit te vind wie pas by watter familie, maar ons het mos darem tyd,” grinnik hy ondeund.
“Mense, dis Aletta en Gert Pretorius,” stel hy die nuwelinge aan die kring gesigte voor.
Aletta is ’n mollige vroutjie, ’n stil maar waardige mens. Sy is in haar middel- na laat-veertigs en heelwat jonger as Martha. Gert is een van daardie lang, maer, seningrige mense wie se oë by die hoeke opkreukel van lewenslus.
Hulle skud hand en glimlag breed en dan trek Aletta ’n opgeskote seun aan sy hand nader.
“Dis Gertjie, ons jongste,” sê sy trots en die seun met sy maer bene en groot knieknoppe druk sy hoed skaam voor sy bors toe hy almal met die hand groet en dan vinnig probeer wegkom. Katrien skat hom so vyftien, sestien; hy sal ’n heerlike maat vir Piet Coetzee wees.
“En dis ons dogter Helena!” Daar is onmiskenbare trots in Aletta se stem toe sy opsy staan.
Katrien sien uit die hoek van haar oog hoe Faan en Braam skielik op hulle voete is en dan vinnig nader kom.
Helena is ’n dametjie van die punte van haar tone tot by haar kroontjie. Sy was onmiskenbaar by ’n “afrondingskool” vir jong meisies. Sy steek haar hand fyntjies uit na almal en toe Braam en Faan nader kom, fladder haar lang wimpers liggies en word haar oë neergeslaan, sodat dit sag en syagtig op haar spierwit vel lê. Haar blonde hare is in ’n kapsel opgekam met los krulle wat in haar nek hang en haar groot blou oë blink geheimsinnig.
Andries stel vir Karl aan haar voor en Katrien sien hoe Helena vinnig na die vrouens kyk om te sien wie se man hy kan wees.
Nou kyk, die Liebenberg-mans maak enige vrou se knieë lam, of sy nou sestien of sestig is. Die vier en twintigjarige Karl is groot soos sy pa en sy skouers sit ’n kakiehemp vol. Faan is ook lank, maar meer atleties gebou. Hy is nie baie lief vir die boerdery nie en is ook die verste geleer van die broers. Katrien was al ses maande op die plaas voordat sy hom die eerste keer gesien het. Hy het by sy oupa en ouma op Bloemfontein gebly en daar skoolgegaan en later by sy oupa se besigheid opleiding in die administrasie daarvan gekry. Sy het ’n sterk vermoede dat Faan saam met Andries ’n groot rol in die afronding van die trekplan gehad het.
As daar iewers ’n rok in die wind fladder, is Faan by. Op twee en twintig lê daar al ’n streep gebroke harte agter hom. Hy het verrassende helderblou oë terwyl Karl en Danie bruin oë soos hulle pa het, en Katrien het lankal besluit dis die rede hoekom die meisies soos klei in sy hande is.
Danie is die grootste en frisste van die drie seuns en is in sy wese nog ’n uitgelate seun. Vroulike geselskap beperk hy tot Katrien, wat hy soos ’n maat behandel. Maar deesdae raas oom Stefaans met hom as hy haar kop onder sy arm druk of vir haar allerhande goed sê. Oom Stefaans sê sy is nou ’n dame en ’n mens behandel nie ’n dame so nie, wat hom gewoonlik skaterend laat lag.
Katrien se oë val dus amper uit haar kop toe Danie saam met Braam, Faan en selfs die jong Piet so vinnig nader staan aan hierdie blonde feestelikheid vir die oog. Sy self voel soos ’n vaal muis en knyp Danie in sy rib toe sy haar uit die kring losmaak en by hom verbyloop. Die ergernis sit soos ’n asma op haar bors. Mansmense is darem simpel, dink sy gebelg.
Sy loer darem oor haar skouer om te kan sien wat aangaan en sug verlig toe Helena haar volle aandag aan Karl gee en die ander effe verleë