Dalene Matthee
MOERBEIBOS
Tafelberg
VIR DIE BOS
1
Vyftien jaar lank het ek, Silas Miggel, in vrede op die platrand by Gouna gewoon. Ek en my meisiekind, Mirjam. Op die elfde dag van Junie van die jaar 1881, net ’n dag na my vyf-en-veertigste verjaar, loop ek die môre by my deur uit om te gaan water skep by die vat en net daar skrik ek my stokstyf versteen op my voete:
Uit die boskloof aan die oostekant het ’n yslike houtslee met vier osse voor, en swaar gelaai met goed, gekom. Dit was nie godsmoontlik nie want daar was nie ’n pad nie. Daar kon nie ’n pad wees nie, nie deur daardie klowe en driwwe nie, daar was net die voetpad. En agter die eerste slee het ’n tweede een uit die ruigtes gekom. Groot slees, van die soort waarmee jy sware hout uitry. Ek sê vir myself: hou teë die skrik, dis ’n spokery. Ek glo nie aan ’n spokery nie, maar wat anders? Van waar ek gestaan het, kon ek nie uitmaak wie se slees dit was nie en ek begin nader stap soos een in ’n droom; jy loop en loop, maar dis of jy nie vorentoe kom nie.
Mirjam was vroegmôre weg dorp toe om winkelgoed te koop, êrens sou sy die slees langs die pad gekry het. Ek het son toe gekyk en die tyd gemeet: twee en ’n halwe uur se stap tot op die dorp, halfuur vir die winkel, bietjie meer as drie uur terug, want terug is nege myl se sware klim. Nee, sy was nie laat nie. Daarby het ek darem met die troos gestaan dat sy die geweer by haar het. Ek het haar nooit sonder die geweer laat loop nie en sy was sommer nog klein toe ek haar leer skiet het om goed te skiet.
’n Derde slee het uit die kloof gekom.
Die voorste een was Jacobus Gerber, houtkapper van Diepwalle, se slee. “Jacobus,” sê ek toe ek by hom kom, “wat vir ’n geneuk is dit vanmôre hier?”
“Moenie nog vra nie, Silas.” Sy baard was dae lank en sy oë rooi geaar. “Ons het op niks na nie bo by Witkop-se-draai verongeluk tot onder in die kloof.”
“Ek staat in verbasing lat julle nie verongeluk het nie,” sê ek. “Hoe de duiwel het julle tot hier gekom?”
“Vra my nie. Dis die vyfde dag vanlat ons die dorp uit is. Die meeste van die tyd moes ons die voetpad wyer kap en op plekke nuwe pad maak. Ons is tot niet. Die stomme osse ook.”
Daar was bondels en trommels en lanterns en kaste op die slee. “Wie se goed is dit?” Ek was bang om dit te vra maar ek moes, en Jacobus gee my nie antwoord nie. “Ek vra wie se goed dit is?”
“Ek het vir Mister White gesê hy gaat hom hier bo teen Silas Miggel kom vasloop, maar hy wou nie hoor nie.”
Slegter tyding as White se naam kon ek nie gekry het nie. Hy was die goewermentsman op die dorp wat oor alle vreemdes aangestel was: Superintendent van Immigrante.
“Waar’s White?”
“Agter iewers. En moenie my verkwalik nie, Silas, ek het verlede Saterdag ’n vrag hout uitgery en was net mooi klaar afgelaai toe hulle kom sê daar word houtslees gesoek om ’n treksel uit Gouna toe te ry. Pond ’n dag. Ek het my wa gaat uitspan en my slee gaat haal – so ’n genadetjie tref nie aldag nie. Die vervloekste houtkoper had my weer vrot beduiwel, ek moes eersteklas hout aflaai vir derdeklas se prys. Ek sien jy staat soos ’n boom so styf, ek het gesê hulle gaat hulle hier bo teen jou kom vasloop.”
Die tweede slee was Gert Stoffel s’n. “Is my Mirjam langs die pad by julle verby?” loop vra ek hom.
“Nee, oom Silas.”
My Mirjam was nie onnooslik nie, sy sou iewers in die ruigte geskuil het.
’n Vierde slee het uit die kloof gekom. Op die slee het ’n bondel kinders met groot swart oë al skommelend en klouend gesit. Agter die slee was ’n stuk of twintig stofvuil mans en swartgerokte vroue te voet. Van die vroue het geloop en huil.
“En dié?” vra ek vir Gert.
“Ek weet nie, oom, party van die vroumense huil al vanlat ons op die dorp weg is.”
Die osse het ’n wye draai oor die oopte gemaak, opgedam en tot stilstand gekom. Van die mans het die kinders afgetel en almal het na my kom staan en staar. “Waar’s die goewermentsman wat by julle is?” vra ek vir die naaste een.
“Scusi, signor?”
Dalk is hulle Engels, sê ek vir myself en slaan oor. Maar weer is dit net “Scusi, signor?” Nie Engels nie, nie Hollands nie. Hulle het nie soos Engelse gelyk nie. En toe begin hulle al meer om my saamdrom en dit praat en beduie in die vreemdste taal, dat ek verwonderd staan of hulle hulleself verstaan.
“Ek weet nie wat julle sê nie!” skree ek tussen hulle in. “Ek ken net Hollands en ’n paar monde Engels en dis al.” Twee van die mans het met ’n stuk plank gestaan. Op die plank, onder ’n nat sak toegemaak, was ’n vierkantige ding en ’n ander het met ’n emmer water geloop en die sak nog natter bly spat, kompleet of die ding gelawe moes word. “Wat het julle daar onder die sak?” vra ek, maar hulle verstaan my nie.
Toe sien ek White uit die ruigte kom. By hom was nog ’n vreemdeling en ek het dadelik gesien dis ’n Engelsman.
“Mister Miggel! Mister Miggel!” begin White roep toe hy my gewaar. Hy swaai sy arms en gaan te kere soos een wat goedertrou vooruit moet stuur.
Elke keer as White my gemistermiggel het, was daar moeilikheid.
“Met watse gedruis kom Mister vandag hier op my werf aan?” vlieg ek hom in toe hy by my kom. “Wil Mister hê ek moet van ontsteltenis neerslaan?”
“Wag nou, wag nou.” Hy het sy hand uitgesteek asof hy my wou wegdruk. “Laat ek jou voorstel aan Mister Christie. Mister Christie kom van Londen af en praat nie Hollands nie.” Hulle het soos osse gestaan en blaas.
Ek het die Christie-man ’n kyk gegee wat hom sommer laat verbyhou het. “Wat kom soek hy in die Bos as hy in Londen hoort?” vra ek vir White. “En watse geneuk gaat vanmôre hier aan?”
“Bly asseblief net kalm, Miggel, die mense is moeg en honger en ontevrede. Volgens die kaart in my besit is ons nege myl ten noorde van Knysna, maar die skelm houtkappers het ons met die vreeslikste ompad tot hier gebring sodat hulle meer geld uit die slees kon maak. Dis die vyfde dag vandat ons op die dorp weg is.”
“Beskou dit as ’n mirakel lat julle dit in vyf dae tot hier gemaak het sonder om te verongeluk. Daarby kan ek Mister die versekering gee lat daar nie ’n ompad hierheen is nie, en ek sal graag wil weet waarheen Mister nou eintlik met hulle op pad is.” In my hart het ek geweet, maar ek het nog bly hoop.
White het rondgetrap. “Ek het genoeg moeilikheid, Miggel, asseblief. Dis kroongrond hierdie. Jy weet dit al die jare, ons het dit vir jou gesê en jou gewaarsku. Ek bring die mense tot hier, ons trek nie verder nie, en dit sal nie help om my só te staan en aankyk nie, jy’t geweet dis kroongrond.”
Dit was of ’n wurggord om my gorrel slaan.
Kroongrond. Kroonbos. Kroongoed. Elke blêssitse boswagter se eerste en laaste verweer. Alles was die kroon s’n: bloubokkies, bosbokke, bosvarke, olifante, voetpaaie, sleeppaaie, wapad by Diepwalle. Elke boom in die Bos was kroon se boom en voor jy kon kap, moes kroon se liksens in jou sak wees. Voor jy jou geweer kon laai om ’n olifant te skiet, moes jy kroon se permissiebrief hê, want vang hulle jou daarsonder, is dit kroon se tronk toe vir sit of betaal. Nie dat almal hulle aan permissie of liksens gesteur het nie. Hulle sê Josafat Stander het meer olifanttande uit die Bos uit gesmokkel as wat die kroon kon tel en permissie het hy nog nooit van geniemand gevra nie. Die enigste geluk wat aan die kant van die bosmense gestaan het, was dat die kroon se bos te ontsaglik groot was vir die kroon se wagters om almal by te kom; ’n man kon darem gereeld van die kroon se wild vir die pot vang, solank jy net die strikke ver van die voetpaaie af gestel het. Boswagters is bang vir verdwaal, hulle swenk nie uit ’n voetpad nie.
En vra jy ’n boswagter wie die kroon nou eintlik is, kry jy by elkeen ’n ander antwoord: Queen Victoria; die goewerment; Jackson, die magistraat op die dorp; Mister