Tytuł oryginału: The Cambridge History of The Byzantine Empire c. 500–1492
Redakcja: Margarita Kardasz, Jolanta Sheybal
Konsultacja naukowa rozdziałów 2b i 8: Jerzy Szokalski
Mapy: Jarosław Talacha
Projekt okładki: Barbara Ćwik
Skład i łamanie:
Copyright © Cambridge University Press 2008
Copyright © for the Polish translation and edition by Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2012
Wydanie elektroniczne, Warszawa 2014
ISBN (epub) 978-83-8002-125-9
ISBN (mobi) 978-83-8002-129-7
Wydawnictwo Akademickie DIALOG
00–112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks: 22 620 87 03
e-mail: [email protected]
http://www.wydawnictwodialog.pl
Skład wersji elektronicznej:
Dla Nicoli
Wstęp
To jest krótka przedmowa do całkiem obszernej książki, ale jej celem są wyrazy uznania dla osób zaangażowanych w opracowanie i redakcję The Cambridge history of the Byzantine empire (CHBE). Tak jak imperium będące jej tematem, książka powstawała wolno, nie mając określonego początku, a jej orientacja jest bardziej wynikiem wspólnego działania, niż nieskrępowanej autokracji.
Zważywszy na znaczną liczbę osób zaangażowanych w tę pracę, w krótkiej przedmowie można tylko wyliczyć tych, bez których pomocy i rady CHBE byłaby znacznie większym i uciążliwszym przedsięwzięciem. Bill Davies zachęcił mnie do przepracowania dostępnych materiałów, a anonimowi recenzenci pomogli uporządkować książkę. Michael Sharp przejął obowiązki Billa w Cambridge University Press, okazując się szczególnie cierpliwym i pomocnym redaktorem, którego kompetentnie wspomagały Liz Davey, Sinead Moloney, Liz Noden i Annette Youngman. Szczególne podziękowania należą się: Bernardowi Dodowi, naszemu niezmordowanemu i bystrookiemu korektorowi, którego koncentracja na szczegółach i mądre rady zapobiegły wielu pomyłkom; naszej specjalistce od indeksów Barbarze Hird, której troska i jasność wypowiedzi stworzyły dodatkową drogę do Bizancjum, i Davidowi Coxowi, którego wspaniałe mapy są ściśle powiązane z tekstami naszych rozdziałów.
Za pomoc bibliograficzną dziękuję kolegom, którzy nadesłali odnośniki oraz szybko i chętnie odpowiadali na uciążliwe pytania: Jean-Claude Cheynet, Florin Curta, Peter Frankopan, Judith Gilliland, Michael Grünbart, Paul Herrup, James Howard-Johnston, Elizabeth Jeffreys, Lester Little, Margaret Mullett, Angel Nikolov, Paolo Odorico, Maureen Perrie, Günter Prinzing, Charlotte Roueché. Maciej Salamon, Alexios Savvides, Teresa Shawcross, John Smedley, Tsvetelin Stepanov, Alice-Mary Talbot, George Tcheishvili, Ida Toth, Vladimir Vavřínek i Mark Whittow. Muszę podziękować także pracownikom bibliotek oksfordzkich, w tym Bodleian, Taylorian Slavonic, Sackler, Instytutu Orientalistycznego, oraz pracownikom Biblioteki Uniwersyteckiej w Cambridge.
Koledzy, którzy wyjaśnili różne sprawy z tysiącletniej historii, albo udostępnili niepopublikowane materiały to m.in. Jane Baun, Jeffrey Featherstone, Paul Fouracre, John Haldon, Rosemary Morris, Pananos Sophoulis i Monica White. Szczególne podziękowania należą się Catherine Holmes, Mike’owi Maasowi i Andrewowi Roachowi, którzy przeczytali wprowadzenie i niektóre z kolejnych rozdziałów, ostrzegając przed pułapkami, które trzeba było zaznaczyć i ewentualnie ominąć.
Pomocy technicznej w przekładach i transliteracji udzielili Lawrence Conrad, Jeffrey Featherstone, Tim Greenwood, Mona Hamami i Marina Kujic. Jenny Perry ratowała mnie kiedy komputery Mac odmawiały współpracy z pecetami, Nigel James z Bodleian Library wprowadził mnie w tajniki sporządzania map cyfrowych. Wynajdywanie map i zaopatrywanie się w nie ułatwili Nancy Alderson, Michel Balard, Theodore van Lint, Cyril Mango, Nicholas Mayhew, Dorothy McCarthy, Denys Pringle, Michael Stone i Robert Thomson. Szczególne podziekowania należą się naszym sąsiadom, Vanessie i Peterowi Winchester, którym jestem wdzięczny za kilkanaście widoków Konstantynopola. Te podziękowania łączę z przeprosinami za brak spotkań towarzyskich w ostatnich latach, które dotyczą też pozostałych przyjaciół.
Powszechnym zwyczajem jest dziękowanie najbliższej rodzinie za pomoc i cierpliwość. Muszę jednak wyróżnić swoją żonę Nicolę, która przyjęła rolę asystentki redakcyjnej, jak sądzę, nie zdając sobie sprawy ze skali zadania. Często mówiłem jej, że to odpowiednia kara za opuszczanie moich wykładów w Cambridge z historii Bizancjum i jego sąsiadów! Bez Nicoli ten tom pewnie nie ukazałby się w tym dziesięcioleciu i jestem jej głęboko wdzięczny za cierpliwość, radę i wsparcie.
Najważniejsi są jednak autorzy tej książki. Rozdziały, których pierwsze wersje ukazały się w The Cambridge ancient history oraz The new Cambridge medieval history uzupełniono i rozszerzono nowymi. Oczywiste jest, że niezależnie od pomocy i rad uzyskanych podczas opracowywania książki, jestem odpowiedzialny za wszelkie błędy, które mogły się w niej znaleźć.
Jak korzystać z niniejszej książki
Nasze podejście do transliteracji może zaniepokoić niektórych kolegów i narazić nas na zarzut niekonsekwencji – ale gdzie tylko możliwe próbowaliśmy uczynić nazwy własne i terminy techniczne zrozumiałymi dla czytelnika anglojęzycznego [w tłumaczeniu polskim dążyliśmy oczywiście do wprowadzenia zasad transliteracji i transkrypcji polskiej, a także do wprowadzenia nazw zadomowionych w polszczyźnie – wydawca wydania polskiego]. Słowa greckie transliterowano, a przy pomocy kresek odróżniono etę od epsilonu oraz omegę od omikronu w przypadku pojedynczych słów i terminów technicznych. W przypadku nazw własnych zrezygnowano z tego. Greckie formy nazw własnych stosowano zasadniczo w części II i III, np. Komnenos zamiast łacińskiego Comnenusa, w przeciwieństwie do części I, gdzie w kontekście późnostarożytnym latynizacja wydawała się właściwsza. Zasadniczo betę transliterujemy przez b, a nie v. jednak w przypadkach nazw zadomowionych w angielszczyźnie nie zmienialiśmy ich pisowni, dlatego używany formy ‘Monemvasia’ zamiast ‘Monembasia’. W przypadkach, gdy użycie formy greckiej mogłoby wprowadzić w błąd, formy łacińskie zachowano też w cz. II i III: np. Nicea zamiast Nikaia. Z tego też powodu preferowano znane formy: Ateny zamiast Athenai. W części III opisującej okres, gdy posiadłości imperium pozajmowali cudzoziemcy, używano raczej form dzisiejszych: np. Ankara zamiast Ankyra.
Arabskie znaki diakrytyczne opuszczono w nazwach własnych, zachowując jedynie ayn (’) i hamzę (‘), zakładając, że nie pomogą czytelnikom nieznającym arabskiego, a mogą utrudnić rozpoznanie nazw. Znaki diakrytyczne zachowano w przypadku pojedynczych słów i terminów technicznych. Próbowaliśmy jednolitej i zrozumiałej transliteracji innych pism, np. ormiańskiego i cyrylicy, w ostatnim przypadku używając zmodyfikowanego systemu Biblioteki Kongresu.
Szczegółowe wskazówki co do korzystania z bibliografii znajdują się na s. 499–501. Chronologia podziału bibliografii opracowań jest raczej arbitralna, tak jak rozłączna periodyzacja historii. Bibliografię opracowań powinno się traktować jako całość, nie znalazłszy jakiegoś dzieła w jednej części, powinno się sprawdzić także resztę.
Glosariusz i tabele nie mają być pełnymi przewodnikami. Glosariusz zawiera wybrane terminy techniczne, obce słowa, etnonimy i nazwy instytucji pojawiające się w CHBE. Tam, gdzie było to możliwe, wyjaśniamy