© Copyright for this edition by Wydawnictwo von borowiecky, Radzymin 2012
Kalendarium: Paweł Siergiejczyk
Projekt i wykonanie okładki: Empestudio
Opracowanie redakcyjne i korekta: Marta Sieciechowicz
WYDAWNICTWO von borowiecky
05–250 Radzymin
ul. Korczaka 9E
tel./fax (0 22) 631 43 93
tel. 0 501 102 977
e–mail: [email protected]
ISBN 978–83–60748–84–8
Skład i łamanie: WYDAWNICTWO von borowiecky
Druk i oprawa: P.P.H. Remigraf Sp. z o.o., ul. Dzwigowa 61, 01-376 Warszawa
Kalendarium stosunków polsko–żydowskich w latach 1981–2011
Kalendarium zawiera najważniejsze wydarzenia z dziejów stosunków polsko–żydowskich w okresie III Rzeczypospolitej. Stosunki te potraktowano bardzo szeroko: jako relacje państwa polskiego zarówno z państwem Izrael, jak i z diasporą żydowską (zwłaszcza w kontekście stosunków z USA), a także ze społecznością żydowską w kraju. Przedstawiono też najważniejsze momenty tych stosunków, takie jak konflikty wokół obozu Auschwitz–Birkenau czy Jedwabnego, jak również najgłośniejsze publikacje mające wpływ na te stosunki. Kalendarium obejmuje także lata 1981–1989, które stanowiły swoiste przygotowanie do zasadniczej zmiany w relacjach Polski z Izraelem i diasporą, jaka nastąpiła po upadku PRL. Nie da się bowiem zrozumieć tej zmiany (będącej zwrotem o 180 stopni w stosunku do tego, co stało się w latach1967–1968) bez prześledzenia polityki ekipy generała Jaruzelskiego, która stopniowo, ale konsekwentnie, ocieplała stosunki polsko–żydowskie.
Kwiecień 1981minister spraw zagranicznych Józef Czyrek spotkał się w Warszawie z prezydentem żydowskiej organizacji B’nai B’rith Jackiem Spitzerem.Czerwiec 1982minister Czyrek spotkał się z przedstawicielami Żydów amerykańskich w Nowym Jorku.Kwiecień 1983odbyły się oficjalne obchody 40. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Władze PRL chciały wykorzystać tę rocznicę do przełamania izolacji międzynarodowej, w jakiej znalazła się po ogłoszeniu stanu wojennego. Opozycja zorganizowała własne obchody z udziałem Marka Edelmana.Maj 1984zastępca kierownika Urzędu ds. Wyznań Tadeusz Dusik odbył spotkania z przedstawicielami środowisk żydowskich w Nowym Jorku.Wrzesień 1984minister spraw zagranicznych Stefan Olszowski spotkał się w Nowym Jorku z ministrem spraw zagranicznych Izraela Icchakiem Szamirem.Grudzień 1984zjazd Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego po raz pierwszy od 1968 r. wybrał Zarząd Główny zamiast Zarządu Tymczasowego.Lipiec 1985rozpoczął pracę Zespół Koordynacyjny ds. Kontaktów z Izraelem i Diasporą Żydowską pod przewodnictwem kierownika Wydziału Zagranicznego KC PZPR.Wrzesień 1985premier Wojciech Jaruzelski spotkał się w Nowym Jorku z delegacją głównych organizacji żydowskich w USA, a minister spraw zagranicznych Stefan Olszowski — z szefem dyplomacji Izraela Icchakiem Szamirem.Grudzień 1985przewodniczący Rady Państwa Wojciech Jaruzelski przyjął w Warszawie delegację Światowego Kongresu Żydów.Wrzesień 1986minister spraw zagranicznych Marian Orzechowski spotkał się w Nowym Jorku z ministrem Icchakiem Szamirem.Październik 1986wiceminister spraw zagranicznych Jan Kinast spotkał się w Warszawie z delegacją Amerykańskiego Kongresu Żydowskiego.Luty 1987w deklaracji przyjętej podczas spotkania przedstawicieli środowisk żydowskich i katolickich w Genewie strona katolicka zobowiązała się do wybudowania poza terenem byłego obozu w Auschwitz–Birkenau w ciągu 24 miesięcy Centrum Informacji, Wychowania, Spotkań i Modlitwy, w którym miał znaleźć miejsce klasztor karmelitanek bosych, funkcjonujący na terenie obozu od 1984 r. Deklarację genewską podpisał m.in. sekretarz Komisji Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem ks. Stanisław Musiał.Kwiecień 1987w „Tygodniku Powszechnym” ukazał się artykuł Jana Błońskiego „Biedni Polacy patrzą na getto”, oskarżający Polaków o antysemityzm w obliczu zagłady Żydów.Czerwiec 1987w Tel Awiwie utworzono Sekcję Interesów PRL przy Banku Polska Kasa Opieki SA, a w Warszawie — Sekcję Interesów Izraela przy Ambasadzie Holandii. Obie placówki faktycznie pełniły funkcje dyplomatyczno–konsularne.Kwiecień 1988odbyły się oficjalne obchody 45. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Wojciech Jaruzelski przyjął delegację Światowego Kongresu Żydów.Maj 1988Sąd Rejonowy Warszawa–Praga zarejestrował Fundację im. Stefana Batorego. Jej założycielem był pochodzący z Węgier amerykańsko–żydowski finansista George Soros, który ustanowił Fundację aktem notarialnym, spisanym w listopadzie 1987 r. w Nowym Jorku, a zalegalizowanym w tamtejszym Konsulacie Generalnym PRL. Prezesem Zarządu Fundacji od 1990 r. jest Aleksander Smolar, pochodzący z rodziny żydowskich komunistów, zaś na czele Rady Fundacji stali kolejno: Jerzy Turowicz (od 1991 r.), Anna Radziwiłł (od 1999 r.) i Marcin Król (od 2009 r.). Fundacja Batorego jest jedną z 31 tego typu instytucji założonych przez Sorosa w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz Azji Centralnej, w RPA, Gwatemali, na Haiti oraz w USA.Czerwiec 1988minister Marian Orzechowski spotkał się w Nowym Jorku z premierem Izraela Icchakiem Szamirem.Czerwiec 1988z wizytą w Warszawie przebywał dyrektor generalny izraelskiego MSZ Joseph Beilin.Wrzesień 1988z wizytą w Polsce przebywał minister przemysłu i handlu Izraela Ariel Szaron. Minister spraw zagranicznych Tadeusz Olechowski spotkał się w Nowym Jorku z szefem dyplomacji Izraela Szymonem Peresem.Październik 1988Wojciech Jaruzelski wystosował list do premiera Izraela Icchaka Szamira w sprawie perspektyw stosunków polsko–izraelskich.Luty 1989powstało Towarzystwo Przyjaźni Polsko–Izraelskiej. Pierwszym prezesem został pisarz Andrzej Szczypiorski.Kwiecień 1989z wizytą w Izraelu przebywał minister–kierownik Urzędu ds. Wyz-nań Władysław Loranc.Czerwiec 1989polskie MSZ wyraziło zgodę na sprzedaż Izraelowi korpusów czołgów T–54 i T–55 „wyłącznie przez pośrednika, przy zachowaniu poufności transakcji”.Lipiec 1989rabin Avi Weiss z Nowego Jorku wraz z ośmioma innymi osobami zaatakował klasztor karmelitanek w Oświęcimiu w proteście przeciwko ich modlitwom za dusze zmarłych Żydów i obecności krzyża na terenie byłego obozu koncentracyjnego.Sierpień 1989z wizytą w Polsce przebywał minister ds. religii Izraela Zevulun Hammer.Wrzesień 1989minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski spotkał się w Nowym Jorku z szefem dyplomacji Izraela Mosze Arensem.Listopad 1989w Polsce złożył wizytę wicepremier i minister finansów Izraela Szymon Peres.Grudzień 1989minister w Kancelarii Prezydenta Jaruzelskiego, Józef Czyrek, spotkał się w Warszawie z delegacją Kongresu Żydów Amerykańskich.Luty 1990z wizytą w Polsce przebywał przewodniczący Światowego Kongresu Żydów Edgar Bronfman. Podczas spotkania premier Tadeusz Mazowiecki złożył deklarację, że Polska nie uchyli się od pomocy Żydom emigrującym z ZSRR i zapewni im tranzyt do Izraela. W wyniku tej decyzji podjęta została współpraca polskich i izraelskich służb specjalnych. W ramach wspólnej operacji o kryptonimie „Most” zapewniono bezpieczny tranzyt Żydów. Brali w niej udział funkcjonariusze I Departamentu MSW (wywiadu), m.in. Sławomir Petelicki i Gromosław Czempiński, którzy niedługo potem utworzyli jednostkę GROM (skrót od nazwy: Grupa Realizacyjna Operacji „Most”).Luty 1990Polska wznowiła stosunki dyplomatyczne z Izraelem, zerwane w 1967 r. Pierwszym ambasadorem RP w Tel Awiwie został Jan Dowgiałło, profesor hydrogeologii z PAN, a pierwszym ambasadorem Izraela w Warszawie — Miron Gordon.Wrzesień 1990minister Krzysztof Skubiszewski spotkał się z przedstawicielami społeczności żydowskiej w Nowym Jorku.Listopad 1990w Jerozolimie odbyły się polsko–izraelskie konsultacje polityczne. Delegacjom przewodniczyli wiceministrowie spraw zagranicznych: Jan Majewski i Benjamin Netanjahu.Styczeń 1991rzecznik prasowy rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego oraz minister Skubiszewski wydali oświadczenia potępiające atak Iraku na Izrael.Styczeń 1991w polskich kościołach został odczytany list pasterski Episkopatu Polski na temat antysemityzmu i stosunków polsko–żydowskich, wydany z okazji 25. rocznicy ogłoszenia przez Sobór Watykański II deklaracji Nostra aetate o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich.Marzec 1991na pierwszym posiedzeniu zebrała się Rada ds. Stosunków Polsko–Żydowskich przy Prezydencie RP, której przewodniczącym do 1995 r. był minister Andrzej Zakrzewski.Maj 1991prezydent Lech Wałęsa złożył wizytę w Izraelu. Była to pierwsza wizyta głowy państwa polskiego w tym kraju. W przemówieniu w Knesecie Wałęsa prosił o „wybaczenie za każdy przypadek zła wyrządzonego Żydom