Мастацкі позірк на прыроду
Літаратура на прыродазнаўчую, экалагічную тэматыку заўсёды прыцягвала ўвагу чытачоў розных узростаў. Мабыць, сёння яна прыцягвае ўвагу чытача асабліва настойліва. Схаваўшыся ад лясоў, рэк, азёр і тым болей балот у прыязную гарадскую зону камфорту, мы ўсё ж кожную сустрэчу з жывой прыродай успрымаем як жаданае адкрыццё. Узімку нас вабяць укрытыя снежнай коўдрай дрэвы, мы здзіўляемся ледзяному покрыву водных артэрый Радзімы, захапляемся ўзорамі сняжынак, што ляцяць насустрач нам, нагадваючы зіхатлівыя і недасягальныя зоркі. Ды ці мала сустрэч і адкрыццяў дораць беларускія краявіды не толькі ўзімку, але і летам, восенню, вясною?..
Традыцыяй беларускай літаратуры заўжды было і застаецца апісанне прыродных з’яў, іх мастацкае ўзвышэнне, захапленне стасункамі чалавека з навакольным асяроддзем.
Пра вечнасць і бясконцасць прыроды як падараванага нам шчасця існавання ў гармоніі з сонцам і паветрам, з вадою і зямлёю многія беларускія пісьменнікі імкнуліся і імкнуцца сёння распавесці юным чытачам нашай Айчыны. Творы Янкі Маўра, Уладзіміра Дубоўкі, Віталя Вольскага і іншых аўтараў, кожны з якіх абраў разнажанравы падыход да асвятлення ўласных сустрэч з прыродай, складаюць велізарную бібліятэку беларускай мастацкай прыродазнаўчай літаратуры. Праходзяць дзесяцігоддзі з часу іх напісання, як у выпадку з «Палескімі рабінзонамі» Янкі Маўра ці «Жоўтай акацыяй» Уладзіміра Дубоўкі, а чытацкая ўвага да гэтых і іншых аповесцей і апавяданняў не меншае!.. А колькі адкрыццяў дораць нам кнігі Віталя Вольскага «Па лясных сцежках», «У лясах над Бярозай», «Месяц за месяцам», «На бабровых азёрах», «Чайкі над Нараччу», «Родны край», «Дзень добры, Бяроза»!..
Сваімі ўражаннямі ад паходаў у лес, на рэчку, ад сустрэч са звярамі і птушкамі, якія адбываліся на працягу многіх гадоў жыцця, натхнёна дзяліліся ў сваіх кнігах Яраслаў Пархута, Змітрок Бяспалы, Рыгор Ігнаценка… Услухайцеся нават у самі назвы кніг вясковага настаўніка музыкі і спеваў з вёскі Паплавы Бярэзінскага раёна, што на Міншчыне, Рыгора Канстанцінавіча Ігнаценкі: «Лясныя тынкоўшчыкі», «Урок у лесе», «Дзе матылькі зімуюць», «У зімовым садку», «Карабель вясны». Быў час, калі і ў Мінску, і ў Маскве ў перакладзе на рускую мову яны выдаваліся шматтысячнымі тыражамі… А ў Васіля Жушмы, які і зараз жыве і працуе ў Іванаве, на Берасцейшчыне, ёсць кніга з назвай «Гарэза». Яна прысвечана толькі аднаму персанажу – звычайнай вавёрцы, якую пісьменнік спаткаў, любуючыся хараством ваколіц свайго гарадка. А кніжкі Змітрака Бяспалага «Лясныя хітруны», «У лясной каморы», «Мядзведзеў пачастунак», «Дзіўны птах», «Страшны звер»?.. У кожнай з гэтых невялікіх па памерах кніжачак – уважлівае назіранне за братамі нашымі меншымі: звярамі, птушкамі, насякомымі…
Прыходзячы ў школьныя і гарадскія бібліятэкі, юныя чытачы часцей бяруць з паліц кнігі з творамі вядомых, легендарных рускіх пісьменнікаў-прыродазнаўцаў – Канстанціна Паўстоўскага, Міхаіла Прышвіна, Барыса Жыткова, Георгія Скрабіцкага, Веры Чаплінай, Віталія Біянкі, Івана Сакалова-Мікітава і інш. Сапраўды, іх сакавітая, выпеставаная ў выніку многіх падарожжаў і адкрыццяў проза надзвычай прыцягальная. Але хацелася б параіць чытачам не абмінаць творы беларускіх пісьменнікаў-прыродазнаўцаў. У апошнія дзесяцігоддзі кніг на тэму прыроды выйшла даволі шмат: «Вочы зямлі», «Прыродны азбукоўнік», «Крылатыя суседзі», «Начны князь», «Ягадная паляна» Уладзіміра Ягоўдзіка, «Птушкі», «Расліны», «Як рассмяшыць папугая» Алеся Бадака, «Лаві зайца!» Алеся Жука… З некаторымі творамі беларускіх пісьменнікаў, прысвечанымі роднай прыродзе, чытачы сустрэнуцца і ў гэтым томіку з серыі «Сучасная беларуская літаратура». Але, паверце, у ім змясцілася толькі малая частка ўсіх захопленых, узнёслых расповедаў пра нашы родныя краявіды і іх насельнікаў.
Алесь Жук
Алесь (Аляксандр Аляксандравіч) Жук нарадзіўся ў 1947 г. у вёсцы Клешаў Слуцкага раёна, на Міншчыне. У 1970 г. скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Працаваў рэдактарам выдавецтва «Мастацкая літаратура», намеснікам галоўнага рэдактара часопіса «Маладосць». У 1980–1986 гг. быў галоўным рэдактарам газеты «Літаратура і мастацтва». У 1986–1990 гг. працаваў сакратаром Саюза пісьменнікаў БССР, у 1990–1997 гг. – намеснікам галоўнага рэдактара часопіса «Полымя». У 1997–2002 гг. – галоўны рэдактар часопіса «Нёман». У 2003–2005 гг. – галоўны рэдактар часопіса «Беларусь». Памёр 15 кастрычніка 2022 г.
Апавяданні пісьменніка друкуюцца з сярэдзіны 1960-х гг. Першая кніга – «Асеннія халады» – пабачыла свет у 1972 г. Маладога празаіка адразу заўважыла літаратурная крытыка ў Мінску і Маскве. Творы Алеся Жука пачалі перакладацца на розныя мовы. Выйшлі кнігі «Паляванне на старых азёрах», «Зоркі над палігонам», «Не забывай мяне», «Паляванне на Апошняга Жураўля» і інш. Па некаторых творах былі пастаўлены кінафільмы і спектаклі.
Пісьменнік – лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь імя Якуба Коласа, літаратурнай прэміі імя І. Мележа, Нацыянальнай літаратурнай прэміі Рэспублікі Беларусь.
Кніга