(VI əsr)
Ac tülkü tənəkdən üzüm salxımının sallandığını görür. Onu dərmək istəyir, amma bacarmır. “Hələ dəyməyib”, – deyə çıxıb gedir.
Yəni birisi oynaya bilmir, deyir: yerim dardır.
Bir gözü kor maral dənizin sahilinə gəlib otlamağa başlayır. Görən gözü ilə quruya baxır ki, ovçu görünsə, qaçıb canını qurtara bilsin. Kor gözü isə dənizə tərəf olur, çünki oradan heç bir təhlükə gözləmir. Bu zaman dənizdə üzən gəmidəki insanlar onu görür və oxla vurub öldürürlər. Canını tapşıran zaman maral öz-özünə deyir: “Mən bədbəxt! Qurudan qorxurdum, fəlakəti ondan gözləyirdim. Sığındığım dəniz isə daha təhlükəli oldu!”.
Çox vaxt təhlükəli bildiyimiz faydalı, nicat saydığımız isə məkrli olur.
Qarının gözləri ağrıyır. O, həkim çağırır. Söz verir ki, haqqını ödəyəcək. Həkim hər dəfə gəlib qarının gözlərinə məlhəm qoyur, amma qarı gözlərini yumanda, onun evindən nə isə çırpışdırır. Qarının evindən daha aparılası bir şey qalmayanda müalicə də başa çatır. Həkim öz haqqını tələb edir, qarı isə onun haqqını ödəməkdən imtina edir. Onda həkim qarını sürüyə-sürüyə hakimin yanına gətirir. Burada qarı dözməyib deyir ki, ancaq gözlərini müalicə edəcəyi təqdirdə haqq ödəyəcəyinə söz verib. Amma müalicədən sonra lap pis görməyə başlayıb. Qarı deyib: “Əvvəllər, evimdəki bütün əşyaları görə bilirdim. İndi isə heç nə görmürəm”.
Yaramaz adamlar tamah üzündən özlərini belə ifşa edirlər!
Bülbül uca palıd ağacının budağında oturub adəti üzrə cəh-cəh vururmuş. Acından çinədanı quruldayan qırğı bülbülü görən kimi şığıyıb onu caynağına alır. Bülbül sonunun çatdığını başa düşür. Qırğıdan xahiş edir ki, onu buraxsın: axı, o qırğının çinədanını doldurmaq üçün hələ çox kiçikdir. Əgər qırğı çinədanını doldurmaq istəyirsə, qoy daha iri quş ovlasın. Qırğı etiraz edir: “Caynağındakı qəniməti əldən verib, xəyali qənimətin dalınca qaçmaq, səfehlikdir”.
Təmsil göstərir ki, daha çox qazanmaq ümidi ilə əlindəkini əldən verənlər ən səfeh adamlardır.
İnsan ilk dəfə dəvəni görəndə, onun nəhəng boyundan qorxaraq qaçıb gizlənir. Müəyyən müddət keçəndən sonra dəvənin mülayim və itaətkar heyvan olduğunu görür. Cəsarətini toplayıb ona yaxınlaşır. Sonra heyvanın səfeh olduğunu görüb elə cəsarətlənir ki, yüyənini oğlan uşağına tapşırır.
Təmsilin əxlaqi dəyəri budur: vərdiş qorxuya üstün gəlməyə kömək edir.
Bir balıqçı çox gözəl tütək çalırmış. Bir gün o, tütək və tor götürüb dənizə gedir, qayanın çıxıntısında dayanıb tütək çalmağa başlayır. Belə hesab edir ki, balıqlar bu şirin musiqi sədalarını eşidib özləri sudan çıxacaq. Lakin nə qədər çalırsa-çalsın, balıqlar gözə dəymir ki dəymir. Onda tütəyi bir kənara qoyub suya tor atır və çoxlu sayda növbənöv balıq tutur. Torun içindəki balıqları sahilə boşaldır. Balıqların çırpınmasına tamaşa edərək deyir: “Yaramaz məxluqlarsız: sizin üçün çalırdım – oynamırdınız, indi daha çalmıram – amma oynayırsınız”.
Təmsil yersiz iş görən adamlar üçün nəzərdə tutulub.
Hasara dırmaşan tülkü yıxılmamaq üçün göyəm kolundan yapışır. Kolun tikanları onun dərisini deşik-deşik edir və incidir. Tülkü göyəmi qınamağa başlayır: axı o, yardım üçün ondan yapışıb, amma vəziyyəti daha da pisləşib. Göyəm etiraz edərək deyir: “Əzizim, məndən yapışmaqla səhvə yol vermisən. Axı, mən özüm hamıya yapışıram”.
Yəni təbiətcə ziyankar adamlardan ancaq səfehlər yardım istəyir.
Ac tülkü ağac koğuşunda çobanların unutduğu çörək və ət görür. Tülkü koğuşa girib bunları yeyir, lakin gödəni elə böyüyür ki, bayıra çıxa bilmir. Zar-zar zarıldayıb, ah-vay edir. Yaxınlıqdan keçən başqa bir tülkü onun zarıltısını eşidib yaxınlaşır, nə üçün ah-vay etdiyini soruşur. Səbəbini biləndən sonra deyir: “Bura hansı vəziyyətdə girmisənsə, o vəziyyətə düşənə qədər oturmalısan. Əvvəlki halını alandan sonra çıxmaq asandır”.
Təmsil göstərir ki, bəzi çətinliklər vaxtı gələndə, öz-özünə həll olunur.
İvan Krılov
(1769 – 1844)
AĞACLARIN SÖHBƏTİ
Alma, palıd, şam ağacı hal ilә,
Eylәdilәr bәhs bu minval ilә:
Başladı tərifə palıd qamәtin,
Öydü özün, zorbalığın, halәtin.
– Yetmәz olur, – söylәdi, – dağlar mәnә,
Layiq olur fәxr edә bağlar mәnә.
Az qala başım yetişә göylәrә,
Şax budağım kölgә salır hәr yerә.
Әssә külәk, qopsa da tufan yenә,
Әymәyә әsla gücü çatmaz mәnә.
Canlıcadır, zorbacadır baldırım,
Sındıra bilmәz mәni heç ildırım!
Alma ağacı ona verdi cavab:
– Eylәmә tərif özünü, ey cәnab!
Zorbadır hәrçәnd ki, qәddin sәnin,
Yox mәnә tay olmağa hәddin sәnin!
Sәndә bitir bir neçә vecsiz qoza,
Ancaq o da qismәt olur donquza.
Mәndә vәli, yaxşı, gözәl alma var,
Rәngini hәr kim görә heyran qalar.
Dadlı, lәtafәtli, mәlahәtlidir,
Saplağı incә, özü lәzzәtlidir…
Şam ağacı bildi bu keyfiyyәti,
Söylәdi: – Bәsdir, buraxın söhbәti,
Boş danışıqdan nә çıxar, ay balam.
Qış günü siz çıplaq olursuz tamam,
Leyk mәnim qışda dәxi yaz kimi,
Yaşıl olur paltarım atlas kimi.
Lazımam ev tikdirәn insanlara,
Hәm dirәyәm, hәm qapı eyvanlara.
Qış sobada xalq mәni yandırar,
Mәnfәәtim xalqa mәnim çox dәyәr…
EŞŞƏK VƏ BÜLBÜL
Nəqlidir bülbülü görüb eşşək,
Dedi: “Qəlbimdə vardır üqdeyi-şəkk.
Xalq edər sövtü, ləhcəni tərif,
İstərəm mən həm eyləyim tövsif.
Ey olan hüsnü-sövtdə məruf!
Eylə bu şəkk üqdəsin məkşuf.
Xalq əqvalı ta ola məlum,
Sidqü kizbini mən edim məfhum.
Et bu dəm bir nəvayi-xoş avaz,
Qıl qəbul iltimasım, eyləmə naz”.
Eşşəyin iltimasın ol bülbül,
Çün qəbul etdi, eylədi qülğül.
Guşini tutdu xər ki, çün nasus,
Özü həm durdu sakitü salus.
Eşidib sövt nəğməsini tamam,
Dedi: “Səd heyf, heyf, heyf müdam!
Gərçi