Dizayn və qrafika: Teymur Fərzi
Anar
Ziyalı ləyaqəti (Ön söz əvəzi)
Arif Əmrahoğlunu şəxf sən yaxından tanımırdım. Mətbuatda dərc edilmiş bəzi məqalələrini maraqla oxumuşdum. Bu yazılardakı analitik təfəkkür, cana lı təhkiyə, çağdaş dünya ədəbiyyatşünaslığının özəlliklərinə bələdlik, geniş erudisiya diqqətimi çəkmişdi. Bilirdim ki, XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan nəsri mövzusunda dəyərli araşdırması var, filologiya elmləri namizədidir.
Adamı yolda tanıyarlar – deyiblər. Azərbaycanın elm, ədəbiyyat adamlarının Türkiyəyə böyük dəstəylə ilk səfərlərindən birində yol yoldaşı olduq. Qayseridə keçirilən geniş toplantıda iştirak etdik. Bu səfərdə Arifi daha yaxından tanıdım. Son dərəcə qayğıkeş, yaşca özündən böyüklərə diqqətli, təvazökar və abırlı insan kimi ona səmimi rəğbətim oyandı. Bu səfərimizdə Çingiz Abdullayev də iştirak edirdi. Neçə il sonra yazıçılarımızın X qurultayı ərəfəsində Birliyimizdə gənclərlə iş üzrə katib vəzifəsinin təsis olunması məsələlərini qaldırdıq və bu vəzifəyə layiq ola biləcək adamları götür-qoy edəndə Çingiz Arifın adını çəkdi. Bu təklif mənim də ürəyimdən oldu və katiblikdə onun namizədliyini irəli sürməyi razılaşdırdıq. Qurultayda Arif yekdilliklə Birliyin katibi seçildi. O zaman Arif Birliyimizin gənclərlə iş üzrə indiki katibi, başqa bir dəyərli ziyalımız Rəşad Məcidin yaşında idi. O günlərdən on ildən artıq vaxt keçib və keçən ilki XI qurultayımızda da Arif Əmrahoğlu yekdilliklə Birliyin katibi seçildi. Bu illər ərzində Arif təşkilatımıza yeni dövrün ab-havasını gətirdi. Bizlərdən qat-qat artıq yeni texnoloji əsrinin nümayəndəsi olan Arifin təklifi, səyi və ardıcıl təşəbbüsləriylə təşkilatımız texnoloji avadanlıqla – kompüterlərlə, fakslarla, kseroksla təmin edildi və indi burada çalışanların bir vaxtlar bu cihazlarsız necə keçindiyini təsəvvür etmək asan deyil.
Amma Arif Əmrahoğlunun Birliyimizə gətirdiyi yenilik, təbii ki, tək bir bu texniki vasitələrlə məhdudlaşmır. O, katibliyinin hələ ilk dövründə ən istedadlı gənc nasir, şair, tənqidçi, dramaturqlarla ünsiyyət yaratmaqla, yeni nəslin sağlam qüvvələrini Yazıçılar ocağıyla daha yaxından bağlamağa nail oldu və bu gün də bu vacib işi davam etdirməkdədir. Gənclərdən bir çoxu yaş fərqinə görə mənə və Fikrət Qocaya ürək açıb deyə bilmədiyi qayğılarını Ariflə bölüşürlər və Arif də heç bir vaxt bu problemlərə biganə qalmır. Bacaranda özü həll eləyir, köməyimizə ehtiyacı olanda bizə müraciət edir. Arifin çalışdığı təşkilatda belə canbaşla fəaliyyət göstərməsi, cümləqayğı olması, ən müxtəlif məsələləri uzağa qoymadan həll etməsi çox vaxt onu öz elmiyaradıcılıq fəaliyyətindən ayırmır. Başqa görkəmli və bəzən də görkəmsiz əhli-qələmlərin neçə-neçə qalın-qalın kitabları nəşr edilibsə, Arif yazdıqlarının və yaza biləcəklərinin onda birini də kitab şəklində çatdırmağa tələsmir. Son məqalələr toplusu, yanılmıramsa, 1999-cu ildə nəşr olunub, məzmunca dolğun, amma həcmcə çox kiçik bir kitabçadır. Bu illərdə Arif neçə başqa müəllifin kitablarının çıxmasına təşəbbüs göstərib və niyyətinə nail olub. Fikrət və mən çox böyük təkidlə onu yeni iri kitabını nəşrə hazırlamağa məcbur etməli olduq. inşallah, yaxın zamanlarda həmin kitab işıq üzü görəcək.
Arif çox ailəcanlı insan, qayğıkeş atadır. Bu çətin zamanda ailəsini layiqincə dolandırmaq üçün özünü odaközə vurur. Yazıçılar Birliyindən başqa universitetdə dərs deyir. Mənzil şəraiti də yaxşı deyil, bir qədər vasvasılıqla xəstəliklərindən də gileylənir. Amma heç bir çətinlik, heç bir məişət qayğısı onu tutduğu pak və təmiz yoldan zərrə qədər də sapdıra bilməz. Elmlər Akademiyasında, Nizami Muzeyində, Prezident Aparatında çalışdığı zamanda da, indi Yazıçılar Birliyində işlədiyi vaxtda da adına bir damla ləkə düşməsinə imkan verməyib, həmişə namuslu ədəbiyyat adamı, müəllim, ləyaqətli ziyalı kimi mənliyini, heysiyyətini, qürurunu qoruyub saxlaya bilib. «Sözə inam sabahımızdır» adlı kitabında yazdığı fikrə mən də şərik çıxıram.
«Dövlət və sənət, yaxud da Nəsimi vəzir ola bilərdimi» adlı məqaləsində yazır: «İnsan içində özündən böyük «mən» tapanda və görəndə yazmağa və yaratmağa başlayır. Onun içindəki «məni» isə «olmazlar», «qadağalar», qanunlar çərçivəsində düşünə və yaşaya bilmir. Bununla da tale sənətkarı əzablara məhkum edir: həm yazıb-yaratmaq əzablarına, həm də «olmazlara», «qadağalara» qarşı barışmazlıq əzablarına… Saray və dövlət sənətkarlarına gəlincə, burada da ifrat iki meyil nəzərə çarpır. Birincisi, milli dövlətin sənətkarı, ikincisi hakimiyyətin sənətkarı. Milli dövlətin sənətkarı adətən istedadını, imkanını və bacarığını milli idealların və milli dövlət quruculuğunun xidmətinə səfərbər edir. Hakimiyyətə və iqtidara qulluqdarlıq onun məsləkinə yaddır. Hakimiyyətlə və iqtidarla onun münasibətləri mürəkkəbliyiylə fərqlənir».
Arifin sözünə qüvvət, onu əlavə etmək istərdim ki, çox vaxt ziyalının, illah da yaradıcı ziyalının cəmiyyətdə missiyası düzgün dərk edilmir. Kəpənək çiçəkdən-çiçəyə qonduğu kimi, gah bu partiyadan, gah o partiyadan şirə çəkənlər üç-dörd, həqiqətən, layiqli addan başqa bütün böyük ziyalılar ordusunu mövqesizlikdə ittiham edir, hətta onları ziyalı belə hesab etmək istəmir. Mövqe deyəndə isə belələri yalnız bir mövqeyi, yəni özünün mövqeyini, daha doğrusu, məhz bu məqamdakı mövqeyini nəzərdə tutur. (Çünki elə özü də dünən başqa mövqedəydi). Bir sözlə, bəyənmədikləri bolşeviklərin prinsiplərinə riayət edirlər: Kim bizimlə deyilsə – düşmənimizdir.
Həmişə də tarix boyu bütün demoqoqlara xas olan bir üsula əl atırlar – xalqın adından danışırlar. Məlum deyil ki, xalq haçan, harda və nə şəkildə bu adamları özünə vəkil tutub, sözçü seçib. Nəyə görə bu millət üçün nə etdiyi məlum olmayanlar bu millətçün nələr etdiyi hamıya məlum olan insanlarla haqq-hesab çəkir? Niyə belə dedin, niyə belə etdin, niyə belə demədin, belə etmədin? Əsl ziyalı isə havadan iy çəkən deyil, o, nə flüqerdir, nə buqələmun. O məhz öz dəyişməz mövqeyində durduğu üçün ziyalıdır. Arif Əmrahoğlu kimi.
Lakin məsələ tək bunda da deyil. İş ondadır ki, hətta vicdanlı adamlar belə, dediyim kimi, çox vaxt yaradıcı zib yalının cəmiyyətdə yerini hələ də aydın dərk etmir. Yaradıcı ziyalı – yazıçı-şair olsun, alim olsun – siyasi proseslerə qoşulmursa belə, ictimai mövqeyini yeri gəldi-gəlmədi dəqiqəbaşı bəyan etmirsə belə, ədəbi, elmi, sənət əsərləriş ylə xalqına, dövlətinə xidmət edir, milli-mədəni sərvətlər yaradır, ədəbiyyatını, sənətini, elmini zənginləşdirir, ölkəsini dünyada tanıdır. Yaradıcı ziyalının əsas işi budur. Uca Tanrı istedadı başqasına yox, ona məhz buna görə bəxş edib. Yaradıcı ziyalının cəmiyyətdə və tarixdə missiyası, öz xalqına övladlıq borcunu ödəməsi də məhz bu meyarlarla müəyyənləşməlidir. Sabirin, Mirzə Cəlilin, Cavidin, Firudin bəy Köçərlinin, Üzeyir bəyin hansı siyasi partiyanın mövqeyində durduğu deyil, onların ölməz əsərləri önəme lidir, məhz bu irs yaşayır və mənəviyyatımızı yaşadır. Özü də söhbət təkcə ziyalılardan getməməlidir. Ən çətin şəraitdə, yarıuçuq, yarıqaranlıq məktəbdə belə beş-on şagirdinə savad verən kənd müəllimi izdihamlar qarşısında alovlu çıxışlar edən, yaxud gurultulu şeirlər oxuyanlardan millətin işinə daha çox yarayır. Yaxşı peşəkar cərrahın, səriştəli mühəndisin, ədalətli hüquq işçisinin xalqa xidməti onun siyasi baxışlarıyla, ictimai fəallığıyla ölçülməməlidir. Belə mütəxəst sislərin vətəndaşlıq dəyəri də öz peşələrinə layiqincə yiyələn-ə məsində və namusla çalışmaqlarındadır. Söhbət elmdən, ali təhsildən, ədəbiyyatşünaslıq və ədəbi tənqiddən gedirsə, Arif Əmrahoğlu məhz bu yüksək meyarlara tam mənasında örnək ola bilən fədakar və namuslu ziyalıdır. Mən Azərbayə canın məhz belə ziyalılarıyla – onların sayı minlər, yüz minlərdir – fəxr edir və gələcəyə nikbin ümidlərimi də məhz bu sayaq insanlarla bağlayıram.
Etibarlı bir insan kimi də, heç bir sınaq qarşısında, ya şirin vəzifə xülyalarına uyaraq sifətini dəyişməyən bir şəxs kimi də Arifi çox istəyirəm. Artıq uzun illər bir yerdə işləsək də, bu sözləri ona deməmişəm. İş münasibətlərindən başqa yaş fərqimizi də nəzərə alın. Arifdən