REDAKTORDAN
Məşhur amerikan ictimai xadimi, dövlət adamı, ixtiraçı və mütəfəkkiri Bencamin Franklin (1706 – 1790) o dərəcədə hərtərəfli insan olub ki, şərait həmişə onun xeyrinə işləyib. Əlverişli şərait belə insanlara məqsədlərinə qısa zamanda nail olmağa imkan verirsə, əlverişsiz şərait onların xarakterinin möhkəmlənməsinə, növbəti cəhdlərini daha böyük səylə və təkidlə həyata keçirmələrinə gətirib çıxarır. Bu baxımdan B.Franklinin həyatı indiki gənclər üçün nümunə ola bilər.
Təəssüf ki, Franklinin avtobioqrafiyası yarımçıq qalmış və yalnız ömrünün 1757-ci ilə qədər olan hissəsini əhatə etmişdir. Lakin onun bu müddətdə belə etdikləri insanı heyrətə gətirir. Onun həyatında baş vermiş hadisələr göstərir ki, iti ağıla malik olan hər bir insan istənilən fəaliyyət növünü mənimsəyə və müvəffəqiyyətlə gerçəkləşdirə bilər.
Avtobioqrafiya tərcümə edilərkən müxtəlif mənbələrdən istifadə edilmiş, Pensilvaniya dövlət universitetinin B.Franklin haqqında materialları ilə tutuşdurulmuşdur.
ÖN SÖZ
«Avtobioqrafiya» Franklinin ən böyük və ən məşhur əsərlərindən biridir; 1771-ci ildə İngiltərədə başlanmış və uzun illər ərzində yazılmışdır. Məktub-larından göründüyü kimi, Franklin «Avtobioqrafiya»-nı ömrünün sonuna kimi yazmaq fikrindəymiş, lakin ictimai-siyasi fəaliyyəti və son illərdə pisləşmiş səhhəti nəzərdə tutulanları həyata keçirməyə mane olmuş-dur. Ona görə də «Avtobioqrafiya» Pensilvaniyanın əyalət məclisinin səlahiyyətli nümayəndəsi kimi göndərilmiş Franklinin Londona gəlib çıxması xəbəri ilə bitir. «Avtobioqrafiya»nın birinci hissəsi oğlu Uilyam Franklinə (Nyu-Cersinin gələcək qubernatoruna) məktub şəklində yazılıb. «Avtobioqrafiya» ilk dəfə Franklinin ölümündən sonra, 1791-ci ildə fransız dilinə tərcümədə nəşr edilmişdir.
I FƏSİL
Əziz oğlum!
Mən əcdadlarım haqqında məlumat toplamağa həmişə maraq göstərmişəm. Səninlə birlikdə İngiltərədə səyahətdə olanda, sağ olan qohumlarımı necə sorğu-suala tutduğumu yəqin ki, xatırlayırsan. Həya-tımın sənə məlum olmayan müxtəlif cəhətlərinin sənin də marağına səbəb olacağını nəzərə alıb, masa arxasına keçir, alacağım ləzzəti hiss edərək yazmağa başlayıram. Məni qələmimi itiləməyə digər səbəblər də vadar edir. Soy kökümün nə varlı, nə tanınmış, özümün ilk illərimin isə kasıbçılıqla keçməsinə baxmayaraq mən həyatda böyük nüfuz sahibi olmağı bacardım və müəyyən mənada məşhurluq qazandım. Uğur məni həyatımın sonrakı dövrlərində də müşayiət etdiyindən, hesab etdim ki, mənim bu qədər müvəffəqiyyəti hansı ilahi qüvvənin köməkliyi ilə qazandığım gələcək nəsillərin də marağına səbəb olacaq. Kim bilir, bəlkə onlar da buna bənzər şəraitdə mənim hərəkətlərimi təqlid edəcəklər.
Mən uğurlarım haqda fikirləşəndə – bunu isə kifayət qədər tez-tez edirəm – hiss edirəm ki, həyatımı təkrarən bu cür yaşamağa etiraz etməzdim. Lakin bircə şərtlə – yazıçılar öz əsərlərinin növbəti nəşrlərinə düzəliş etdiyi kimi mən də həyatımın bir neçə epizodunu, pisini yaxşı ilə əvəz etməklə dəyiş-mək istərdim. Hər halda, bunu edə bilməyəcəyim təqdirdə də, bu həyatı yenidən yaşayardım. Bu cür təkrarı etmək mümkün olmadığından, keçmişi qaytarmağın ən yaxşı yolu xatirələri yenidən canlandırmaqdır. Onların uzun müddət qalması üçün isə ən məqbul variant onları yazı ilə ifadə etməkdir.
Vaxtımı bu cür keçirməklə, müəyyən mənada, mən də özləri və işləri haqqında danışmağı xoşlayan qocalar kimi edirəm. Lakin onlardan fərqli olaraq, heç kimi yaşıma görə mənə qulaq asmağa məcbur etmədən, ləzzətlə işimə başlayıram – yazdıqlarımı oxumaq ya oxumamağı isə oxucularımın ixtiyarına buraxıram. Və, nəhayət etiraf edim ki (bunu inkar etsəydim belə, heç kim inanmayacaqdı), bununla müəyyən dərəcədə öz şöhrətpərəstliyimi də razı salıram. Həqiqətən də, mən «lovğalanmadan deyə bilərəm ki», ifadəsindən sonra bunu deyən adamın özündən müştəbeh bir bəyanat vermədiyinə heç vaxt rast gəlməmişəm.
Özünün nə dərəcədə şöhrətpərəst olmasından asılı olmayaraq, adamların çoxu yaxınlarının müştə-behliyini əsla qəbul etmir; mən isə hesab edirəm ki, şöhrətpərəstlik çox vaxt öz sahibinə, eləcə də bila-vasitə onun ətrafındakılara xeyir gətirir. Bir çox hallarda insanın Tanrıya digər müsbət keyfiyyətlərilə yanaşı öz müştəbehliyinə görə də təşəkkürünü bildir-məsi mənə qəribə görünməzdi.
Yaradan haqda danışanda, tam itaətkarlıqla etiraf etməliyəm ki, indiyə qədərki həyatımda qazandığım rifaha görə ilahi qüvvəyə borcluyam. Mənə uğur gətirən yolda istifadə etdiyim vasitələri məhz Onun köməyi sayəsində almışam. Buna inam mənə ümid verir, lakin mən həmişə arxayın olmamalıyam ki, Onun mərhəməti daim mənim üzərimdə olacaq, mənim xoşbəxtliyimi qoruyacaq və ya taleyin fəlakətli dəyişikliklərinə qarşı mübarizə aparmaq üçün daim mənə qüvvət verəcək; gələcəyin mənə nə vəd etdiyini yalnız bizə, hətta fəlakətlərimizdə də, xeyir-dua verən bilir.
Ailə tarixini öyrənməyə mənim qədər həvəsli olan bir əmimin verdiyi qeydlərə əsasən əcdadlarım haqqında müəyyən məlumatları toplaya bilmişdim. Öyrənmişdim ki, onlar Northemptonşirin Ekton kən-dində azı 300 il yaşayıblar və onların təqribən 30 akrlıq sahələri olub. Bundan əvvəli təyin etmək mənə müyəssər olmadı.
Əlbəttə ki, dəmirçiliklə məşğul olmasaydılar, bu kiçik torpaq sahəsi onları yedizdirə bilməzdi. Bu ənənə mənim əmilərimin vaxtına qədər qorunmuşdu. Adətən ailənin böyük oğlunu dəmirçilik sənətinə öyrədirdilər ki, mənim atam və əmim də bu qaydaya sadiq qalmışdılar. Ektondakı kilsə kitablarının kö-məyi ilə nəslimizin ölüm və nikah tarixlərini 1555-ci ilə qədər izləyə bildim, əvvəlki tarixlərin məlumat-ları isə kitablara yazılmırdı. Bu kitablardan məlum oldu ki, mən azı beş nəsildir ki, ailənin kiçik oğlu olmuşların kiçik oğluyam. 1598-ci ildə doğulmuş ulu babam Tomas öz peşəsilə məşğul olduğu müddətdə Ektonda yaşamışdır. Qocalığa görə işləyə bilmə-yəndə isə, Oksfordşirin Benberi şəhərində yaşayan oğlu Conun evinə köçür. O zamanlar atam bu evdə babamın şəyirdi idi. Elə orada da rəhmətə gedir və onu Benberidə dəfn edirlər. Biz onun başdaşını 1758-ci ildə görmüşdük. Onun böyük oğlu Tomas Ektondakı evində yaşamış və dünyasını dəyişəndə ev, torpağı ilə bir yerdə, onun yeganə qızına çat-mışdı. Qızının əri, Fişer adlı birisi isə evi həyətyanı sahəsi ilə birlikdə indiki sahibi cənab İstedə satmışdı. Babamın yetkinlik yaşına çatmış dörd oğlu var idi: Tom, Con, Bencamin və Cozaya. Hazırda mənim arxivim çox-çox uzaqlardadır, ona görə də orada olan məlumatları sənə yaddaşıma əsasən nəql edəcəyəm. Əgər mən olmayan müddətdə onlar it-bata düşməsə sən oradan bir çox əlavə məlumatları da əldə edə bilərsən.
Böyük əmim Tomas da atasının yolu ilə gedib dəmirçi olmalıydı, lakin xüsusi qabiliyyətə malik olduğundan kəndin dini icmasının ən nüfuzlu xadimi eskvayr Palmerin təkidi ilə, digər qardaşları kimi, oxumağını davam etdirərək vəkil oldu və qraflıqda böyük nüfuz sahibinə çevrildi. O nəinki, qraflığın, Northemptonun, həm də sakinlərini yaxşı tanıdığı doğma kəndinin də ictimai işlərində fəal surətdə iştirak edirdi. Lord Qalifaks onu çox dəyərləndirir və həmişə himayə edirdi. O, mən anadan olmamışdan dörd il qabaq, 1702-ci il, yanvar ayının 6-da dünya-sını dəyişmişdi. Yadımdadır, onu tanıyan qocalar Tomasın xarakteri barədə danışanda, onların heka-yəti səni heyrətləndirmişdi, belə ki, deyilənlər sənə məni xatırlatmışdı. Demişdin ki, – Əgər o, dörd il sonra, sən anadan olduğun gün haqq dünyasına qovuşsaydı, fərz etmək olardı ki, onun ruhu sənin bədəninə keçib.
Con, mənim digər əmim, səhv etmirəmsə, yun boyama sənətinə yiyələnmişdi. Bencamin isə ipək parça rəngləyən olmalı idi və bu sənəti Londonda öyrənirdi. O, qeyri-adi bir insan idi. Yadımdadır, mən balaca olanda, Bostona, atamın yanına köçərək, bizim evdə bir neçə il yaşadı da. Onlar dost idilər və mən onun xaç oğlu idim. O uzun müddət yaşadı. Ondan əlyazması şəklində 2 cild şeirlər kitabı qaldı. Bu, dostlarına xitabən yazılmış şeirlər idi. O, özünə-məxsus stenoqrafiya sistemini icad etmiş