«Ирмен дигән ир-егетнең…»
Халык арасында «Уракчы кыз» дигән җырны белмәгән кеше юк. Бу җыр нәрсәсе белән популярдыр – моны кистереп әйтүе кыен. Ихтимал, бу җырның тирән мәгънәсе үзенә тиң, бер дәрәҗәдәге көйне тапкандыр. Ихтимал, ул әле үзенең икенче яртысын тапканчы журнал, газета битләрендә яхшы шигырь булып кына йөргәндер… Ничек кенә булмасын, бу җыр ярты гасырга якын инде халыкның күңел түрендә.
Нәкый абыйның Гражданнар сугышы чорында ук иҗат иткән Ил кызы – иңбашына ай урагын салган Хезмәт кызы – совет заманасындагы татар кызларының гүзәллек эталонын бирде. Бу яшь кызның йөзе таң кояшы кебек, аның җырына талир тәңкәләренең чыңы кушыла… Уракчы кыз революциядә ирек яулап алган татар кызларының романтик образына әйләнде. Уракчы кыз – хезмәт сөю, мәхәббәттә сафлык, яшьлек, тазалык символы булып китте. 1956 елда «Татар поэзиясе антологиясе» басылып чыккач, бик күпләр «Ничек? «Уракчы кыз» Нәкый Исәнбәт әсәремени?» дип гаҗәпкә калдылар. Хәер, бу җыр гына түгел, «Бормалы су» да шундый язмышка очрады. Илленче еллардагы үзешчән сәнгать түгәрәкләре, район культура йортлары янындагы хор коллективларыннан кайсылары гына «Бормалы су»дан башка сәхнәгә чыктылар икән? Бу җыр сугыштан соңгы авылның күтәрелеш чорына; туклыкка, иминлеккә, тыныч хезмәткә гимн булып яңгырады. Колхоз кызларының иң күркәм сыйфатларын, аларга булган Ил хөрмәтен, алардагы гүзәллекне бу җыр илленче еллар поэзиясендә иң тулы рәвештә әйтеп биргән әсәрләрдән исәпләнергә хаклы. Аның да сүзләрен Нәкый Исәнбәт язган.
Әйе, кайбер талантлы әсәрләрне халык үзенеке итеп кабул итә, хәтта үзгәртә дә башлый. Аны ниндидер бер кеше иҗат иткәнен башына да китерми. Чөнки шагыйрь халык йөрәгенең иң түрендәге мөлдерәп торган фикерен шигырь кысасына салып әйтте дә бирде. Җыйнак итеп, кыска, үтемле итеп әйтте. Халык аны әнә шуңа үзенеке итеп кабул итте.
Күптән һәм күпләргә билгеле бер хакыйкать бар: язучы үз халкының авыз иҗатын никадәр яхшырак белсә, аның үз әсәрләре дә шулкадәр халыкчанрак, халык күңеленә якынрак була. Пушкин һәм Горькийның бөтен иҗаты моңа мисал. Тукай һәм Ибраһимов әсәрләре шул хакыйкатьне раслыйлар. 1934 елда совет язучыларының беренче съездында сөйләгән докладында Горький, сүз сәнгатенең башы – фольклорда, дигән иде. «Үзегезнең фольклорыгызны җыегыз, аңардан өйрәнегез, аны эшләгез: ул сезгә дә, безгә дә – Союзның шагыйрь һәм прозаикларына да – күп материал бирә. Без үткән заманны никадәр яхшырак белсәк, үзебез барлыкка китерә торган хәзерге көннең бөек әһәмиятен дә шулкадәр җиңелрәк, шулкадәр тирәнрәк һәм шатлыклырак итеп аңларбыз».
Нәкый Исәнбәт «Әхмәтнәкый шәкерт» булып йөргән заманда ук әле халык мәкальләрен, җырларын, такмакларын туплый, кыйммәтле кулъязмалар җыйный башлый. Халык иҗаты җәүһәрләрен җыю – аның гомер буе башкарган мактаулы эше. Шуннан башка «Хуҗа Насретдин», «Зифа» комедияләре, «Миркәй белән Айсылу» һәм «Рәйхан» туа алмаслар иде…
Нәкый аганың эш бүлмәсенә килсәң