Oliver Tvistin uşaqlığı
Yenicə dünyaya gəlmiş körpə qışqırırdı. Ana zəif səslə dedi:
– Uşağı mənə göstərin, sonra ölüm.
– Allah eləməsin! – xəstə baxıcısı olan sərxoş arvad sözə qarışdı. – Görün uşağınız nə qəşəngdir!
Ana əlini uşağa uzatdı. Həkim uşağı götürüb onun qucağına qoydu. Ana solğun dodaqlarını körpənin alnına yapışdırdı. Əlini onun üzünə çəkdi və çılğın bir halda ətrafa baxdı. Birdən titrəyib sarsıldı, başı yastığa düşdü və …öldü.
– Hər şey bitdi, missis Tinqami! – deyə həkim handan-hana dilləndi.
– Hə, elədir, hər şey bitdi. Ah, yazıq!
Xəstəyə baxan arvad əyilib uşağı anasının qucağından götürdü.
– Əgər uşaq ağlayıb-qışqırsa, dalımca adam göndərməyin, – həkim dilləndi. – Ona duru sıyıq verərsiniz.
Həkim otaqdan çıxarkən soruşdu:
– O, haradan gəlmişdi?
Qoca arvad dedi:
– Bunu heç kəs bilmir.
Həkim əyilib ananın sol əlini qaldırdı və:
– Nişan üzüyü də yoxdur… – dedi.
Həkim getdi. Sərxoş arvad stula əyləşdi, uşağa balaca bir köynək geyindirdi və bələməyə başladı.
Uşağı burada qeydə aldılar, qoluna yarlıq bağladılar. Bununla da müəyyən edildi ki, o, yurdsuzlar evində doğulub, yetimdir.
Uşaq bərk qışqırırdı. Əgər bilsəydi ki, doğulduğu ilk gündən yetimdir, daha bərk qışqırardı. Ona Oliver Tvist adı verildi.
Onu əmziklə yedizdirirdilər. Oliverə dayə tapılmadığı üçün məhəllə hakimiyyəti onu “ferma”ya göndərməyə qərar verdi.
Ferma adlanan yerdə iyirmi-otuz uşaq yemək və paltarın nə olduğunu bilmir, bütün günü quru döşəmənin üstündə eşələnib, qaynaşırdı. Onlara yaşlı bir qadın nəzarət edirdi. Həmin qadın, yəni missis Mann aldığı pulun böyük hissəsini özünə xərcləyir, uşaqları ac qoyurdu. Aclıqdan hər on uşaqdan səkkizi ölürdü. Bəziləri ocağa düşüb yanırdı. Bəzisinin üstünə qaynar su tökülərək ölümcül bişirdi.
Məhəllə şurası arabir gəlib uşaqları yoxlayırdı. Yoxlama gələndə bidl əvvəlcədən xəbər verərdi. Bidl şurada ən aşağı vəzifə idi. Bu vəzifəni isə mister Bambl icra edirdi. Yoxlama gələndə uşaqları səliqəli geyindirir, sıraya düzürdülər. Məhəllə şurası da onlara baxıb razı qalırdı.
Oliver Tvist doqquz yaşına çatanda bənizi solğun, boyu balaca, cılız bir uşaqdı. Amma xoşxasiyyət idi. Bir dəfə ad günündə möhkəmcə kötəklənib iki uşaqla birlikdə kömür anbarına salınmışdı. Onlar ac olduqlarını cəsarət edib söylədiklərinə görə cəza almışdılar.
Həmin səhər mister Bambl qəflətən fermaya gəldi. Missis Mann onun gəldiyini görəndə qulluqçuya dedi:
– Oliveri və o biri iki uşağı gətir, tez əl-üzlərini yu!
Özü isə bidlin qarşısına çıxaraq hündürdən dedi:
– Mister Bambl, sizi görməyə necə də şadam!
Mister Bambl cüssəli adam idi. Missis Mann onun əsasını və üçkünc şlyapasını alıb masanın üstünə qoydu. Mister Bambl oturub alnının tərini sildi. O dedi:
– Missis Mann, bir iş üçün gəlmişəm. O sizdəki Oliver Tvistin bu gün doqquz yaşı tamam oldu. O vaxt məhəllə şurası onun atasının tapılması üçün on funt1 mükafat təyin etmişdi, sonra iyirmi funta qaldırdı. Yenə də onun atasının kim olduğu bilinmədi.
Miss Mann heyrətlə ona baxırdı:
– Elə isə bəs ona soyadı necə vermişlər?
– Özüm uydurmuşam. Hə, məhəllə şurası onu yurdsuzlar evinə qaytarmağı qərara alıb. Gəlmişəm onu aparım.
– Bir dəqiqə, – deyə missis Mann otaqdan çıxdı.
Oliverin üzündə qartmaq bağlamış çirki mümkün qədər yuyub təmizləmişdilər. Missis Mann onu otağa gətirdi və Oliverə bidlə təzim etməyi əmr etdi. Oliver təzim etdi.
Mister Bambl vüqarla soruşdu:
– Mənimlə getmək istəyirsənmi, Oliver?
Oliver hazır idi desin ki, böyük bir həvəslə buradan gedər. Lakin gözlərini azacıq yuxarı qaldırıb bidlin oturduğu stulun arxasında missis Mannın qəzəbli sifətini və hədələyici yumruğunu gördü. Nitqi qurudu. Bu yumruqlar ona yaxşı tanış idi. Yazıq Oliver soruşdu:
– Tərbiyəçimiz də mənimlə gedəcək?
– Yox, o gedə bilməz. Amma hərdənbir gəlib sənə baş çəkəcək.
Ağlı kəsdi ki, hiylə işlətməlidir. Özünü elə göstərməlidir ki, guya buradan böyük təəssüflə ayrılır. Odur ki, bir az ağladı. Missis Mann onun öpdü, uşaq ac görünməsin deyə, üstünə yağ çəkilmiş bir parça çörək mükafat verdi. Oliverin ehtiyacı elə ən çox bu çörək parçasına idi.
O, bidlin yanına düşüb getdi. Onu kədərləndirən yeganə şey bu dünyadakı yeganə dostlarından ayrılması idi.
Mister Bambl küşə ilə iri addımlarla gedir, Oliver onun yanınca yorğalayırdı.
Oliver cəmi dörd saat olardı ki, yurdsuzlar evinə gəlmişdi. Ona verilmiş ikinci çörək tikəsini yenicə yeyib qurtarmışdı ki, mister Bambl qayıdıb gəldi. Elan etdi ki, Oliver məhəllə şurasına çağırılır.
Oliver məhəllə şurasının nə olduğunu bilmirdi. Karıxıb qalmışdı. Mister Bambl onu əsası ilə vurdu. Sonra əhənglə ağardılmış böyük bir otağa apardı. Masanın arxasında səkkiz-on nəfər kök centlmen əyləşmişdi. Oliver baş tərəfdə, daha hündür kresloda əyləşmiş qırmızısifət bir centlmen gördü.
– Məhəllə şurasına təzim et, – deyə bidl ona əmr etdi.
Oliver gözündəki damcıları birtəhər sildi və uzun masanı gördü. Təzim etdi. Hündür kresloda əyləşmiş centlmen soruşdu:
– Adın nədir, oğlan?
Oliver bu qədər centlmeni görüb titrəyirdi. Bidl onu arxadan bir yumruğa qonaq elədi. Bu da onu ağlamağa vadar etdi. Nəhayət, o, özünə gəlib cavab verdi.
– Bura bax, oğlan, – deyə hündür kresloda əyləşmiş centlmen ona müraciət etdi. – Yetim olduğunu, yəqin ki, bilirsən, hə?
– O, nə olan şeydir, ser? – deyə Oliver soruşdu.
– Bu oğlan lap axmaqdır ki! Mən elə baxan kimi bilmişdim, – ağ jiletli centlmen dedi. – Deyirəm ki, yəni sənin atan və anan yoxdur… Elədirmi?
– Bəli, ser.
Oliveri ağlamaq tutdu. Ağ jiletli centlmen təəccüblə:
– Niyə ağlayırsan? – deyə soruşdu.
– Doğrudan da, qəribədir! Axı bu uşaq nə üçün ağlasın? – bunu başqa bir centlmen dedi.
Sonra onu böyük bir otağa apardılar. Orada o, dəmir çarpayının üstündə yuxuya gedənə qədər ağladı.
Zavallı Oliver! Yaxşı ki, heç nədən xəbəri yox idi. Məhəllə şurası bir müddət əvvəl çox müdrik bir qərar qəbul etmişdi. Onlar bu qərara gəlmişdilər ki, yoxsullar yurdsuzlar evini yaman çox sevirlər! Bura onlar üçün müftə aşxanadır – səhər yeməyi, nahar və axşam yeməyi müftə. Əsl cənnət! İş yox, güc yox. Ona görə də məhəllə şurası buna belə əncam çəkmişdi: uşaqlara gündə üç dəfə yarma horrası, həftədə iki dəfə bir baş soğan və bazar günlərində isə para bulka verilməsini qərara almışdılar.
Yarım il idi ki, bu qayda tətbiq edilirdi. Amma tabut ustasının işi artmışdı. Bir-iki həftə yarma yeyəndən