Prawo finansowe. Finanse publiczne
Autor:
prof. dr hab. Elżbieta Chojna-Duch
Wydawca:
Katarzyna Bednarska
Redaktor:
Marek Kwiatkowski
Koordynator produkcji:
Magdalena Huta
Korekta:
Anna Marecka
Skład, łamanie:
Raster Studio
Druk:
MillerDruk, ul. Jagiellońska 82, 03-301 Warszawa
ISBN 978-83-269-6446-6
Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a
Tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10,
NIP: 526-19-92-256
Numer KRS: 0000098264 – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy
XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy. Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 zł
Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.
Warszawa 2017
Publikacja „Prawo finansowe. Finanse publiczne” chroniona jest prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w niniejszej publikacji – bez zgody wydawcy – jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło.
Publikacja „Prawo finansowe. Finanse publiczne” została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w publikacji porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przykładów.
Dystrybucja:
Tel. (22) 518 29 29
Faks.: (22) 617 60 10
e-mail: [email protected]
Wykaz skrótów:
BFG – Bankowy Fundusz Gwarancyjny
BGK – Bank Gospodarstwa Krajowego
DNB – dochód narodowy brutto
EBA – Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European Banking Authority)
EBC – Europejski Bank Centralny
EFSI – Europejski Fundusz Inwestycji Strategicznych
EIOPA – Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów
EKSL – Europejska Karta Samorządu Lokalnego
EKSR – Europejska Karta Samorządu Regionalnego Emerytalnych (European Insuraance and Occupational Pnssions Authority)
ERM II – Exchange Rate Mechanism II
ESA – European System of Integrated Economic Accounts
ESMA – Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (European Securities and Markets Authority)
FUS – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
GG – General Government
j.s.t. – jednostki samorządu terytorialnego
KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
Konstytucja RP – Ustawa z 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.)
NBP – Narodowy Bank Polski
NFZ – Narodowy Fundusz Zdrowia
NIK – Najwyższa Izba Kontroli
u.f.p. – Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1870 ze zm.)
o.p. – Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 201 ze zm.)
OFE – otwarte fundusze emerytalne
PKB – produkt krajowy brutto
RIO – Regionalna Izba Obrachunkowa
SPZOZ – samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej
TFUE – Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
TK – Trybunał Konstytucyjny
UGW – Unia Walutowa i Gospodarcza
ustawa o NBP – ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (teks jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 908 ze zm.)
WPF – wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego
WPFP – Wieloletni Plan Finansowy Państwa
WSA – Wojewódzki Sąd Administracyjny
ZOZ – Zakład Opieki Zdrowotnej
ROZDZIAŁ I. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
Elżbieta Chojna-Duch
1. ISTOTA FINANSÓW PUBLICZNYCH
1.1. Pojęcie i charakter finansów publicznych
Pojęcie „finanse” towarzyszyło początkom rozwoju państwowości, potrzeb publicznych i gospodarki pieniężnej. Finis (łac. zakończenie) oznaczało orzeczenia sądu kończące spory o zapłatę należności pieniężnych, a następnie – same płatności. Wraz z rozwojem państwa wzrastał zakres, rozszerzały się metody i tworzono instytucje finansów publicznych. Świadczenia pieniężne, początkowo rzeczowe, uzyskały charakter świadczeń przymusowych. W formach demokratycznych państwa świadczenia na jego rzecz wynikają z obowiązku prawnego.
Współcześnie pojęcie „finanse publiczne” jest zintegrowane z polityką ekonomiczną i socjalną państwa i służy tej polityce. Jednocześnie finanse publiczne oddziałują na procesy ekonomiczne i społeczne. Kreowane są przez reżimy parlamentarne, w Polsce w formie ustawy.
Pojęcie finansów publicznych nie jest definiowane w polskim prawie, chociaż występuje ono w wielu aktach prawnych. W ustawie z 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm.; dalej: Konstytucja RP), pojęcie to stanowi tytuł rozdziału X. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1870 ze zm.; dalej u.f.p.) nie zawiera wprawdzie definicji tego pojęcia, ale wymienia operacje je tworzące.
W nauce finansów i prawa finansowego finanse publiczne są określane różnorodnie, w tym jako:
– zasoby środków finansowych,
– operacje środkami finansowymi, zjawiska i procesy pieniężne,
– gospodarka publicznymi środkami finansowymi (działalność finansowa),
– pieniężna forma podziału produktu krajowego brutto,
– proces gromadzenia i rozdziału (redystrybucji) publicznych zasobów pieniężnych,
– stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
Wszystkie te określenia oddają