Ваҳоб PЎЗИМАТОВ
таржимаси
Жазо таҳдиди бўлмаса,
қочиш қувонч бахш этмайди.
БИРИНЧИ ҚИСМ
Август кунларидан бирида бир одам йўқолиб қолди. У отпускасидан фойдаланиб, поездда ораси ярим кунчалик келадиган соҳилга бориб келмоқчи эди. Ўшандан бери домдараксиз кетди. На полициянинг қидиришлари, на газетадаги эълонлар бирон натижа берди.
Одамларнинг йўқолиб туриши – умуман айтганда, унча кам учрайдиган ҳодиса эмас. Статистик маълумотга биноан, дараксиз кетган одамлар ҳақида ҳар йили бир неча юзлаб ахборотлар эълон қилинади. Шуниси таажжубланарлики, топилганлар жуда озчиликни ташкил этади. Суиқасд ва бахтсиз ҳодисалардан далиллар қолади; ўғирлаб кетишлар юз берган тақдирда ҳар доим уларнинг сабабларини аниқлаш мумкин. Аммо йўқолишнинг бошқача бирон сабаби бўлмаса, йўқолган одамнинг изини топиб олиш жуда қийин бўлади. Рост, йўқолиш қочиш деб аталса, булардан кўплари дарҳол худди шу оддий қочиш деб атаб қўя қолинади шекилли.
Мазкур ҳодисада ҳам қандай бўлмасин бир из йўқлиги ҳеч ғайри табиий кўринмас эди. Унинг қаёққа жўнаб кетганлиги тахминан маълум, аммо ўша ёқдан ўлиги топилганлиги ҳақида хабар келмаган эди. Иш ҳам қандай бўлмасин яширин сирларга дахлдор эмас эдики, уни шу туфайли ўғирлаб кетишган, дейилса. Барча хатти-ҳаракатларида, хулқ-атворида қочиш ниятида эканлигидан асар ҳам йўк эди.
Аввал бошда, табиий, ҳамма, бу ишга хотин киши аралашган бўлса керак, деб тахмин қилди. Аммо полиция амалдорлари билан ҳамкасабалари йўқолган одамнииг хотинидан, у ўз коллекцияси учун ҳашарот йиққани кетганини билишгач, ҳафсалалари пир бўлди. Дарҳақиқат, хотин киши билан қочиб кетаётганини яшириш учунгина цианли калий солинган банка, ҳашарот ушлайдиган матрабча кўтариб юриш бу ўта кетган анойилик бўларди. Энг муҳими – станция хизматчиси, ўша куни S станциясида поезддан кийими альпинистларникига ўхшаган, елкасига рассомлар ишлатадиган тахта қути ва сувдон осиб олган бир эркак тушганини, у одамнинг ёлғиз эканлигини хотирлаган эди. Шундай қилиб, у тахмин ҳам бекор бўлди.
Одамовилиги туфайли ўзини ўзи ўлдирган, деган тахмин ҳам юзага келди. Бу фикрни руҳий анализга жуда ишқибоз бир ҳамкасабаси айтди. Унинг фикрича, кап-катта одамнинг ҳашаротлардан коллекция тузишдек бемаъни иш билан шуғулланишининг ўзиёқ, ўша одамнинг руҳан нуқсони борлигини тасдиқлар эмиш. Ҳатто ёш боланинг ҳам хашаротлардан коллекция тузишга муккасидан кетиши, кўп ҳолларда унинг Эдип дардига мубтало эканлигини кўрсатармиш. Муроди ҳосил бўлмаганлигидан хумордан чиқиш учун, у барибир ҳеч қочиб кета олмайдиган жонсиз ҳашаротга ҳузур билан тўғнағич қадар экан. Модомики, шу машғулотини улғайганда ҳам ташламабдими, бу унинг дарди яна ҳам оғирлашганидан муқаррар дарак бергани эмиш. Ахир, знтомологлар жуда кўп ҳолларда нокасталик дардига гирифтор, минғаймас бўладилар, арзир-арзимас нарсаларни ўғирлайверадилар, педерастия билан шуғулланадилар. Бинобарин, одамовилик туфайли ўз-ўзини ўлдириб қўйиш ҳеч гап эмас. Қолаверса, коллекционерлар орасида шундайлари ҳам бўладики, коллекция тузишдан ҳам кўра кўпроқ банкалардаги цианли калийга ишқибоз бўладилар, ўзларининг бу машғулотларидан сира ҳам воз кечолмайдилар. Ниҳояг, бу иштиёқи ҳақида бирор марта бирон кишига очиқ гапирмагани, бу ишқибозлигининг номуносиб бир ишлигини ўзи ҳам пайқаганини исботламайдими?
Аммо ўлик топилмаганлиги туфайли жўяли кўринган бу тахминларнинг ҳаммаси чиппакка чиқди.
Асл сабабини барибир ҳеч ким билолмади. Орадан етти йил ўтди, Граждан кодексининг 30-моддасига биноан уни ўлганга чиқаришди.
Август кунларидан бирида, тушдан сўнг S станциясининг платформасида кулранг пикэ панама кийган одам пайдо бўлди. У елкасига каттакон тахта қути билан супдон осган, худди тоққа чиқиб кетаётгандек шимининг почасини пайпоғига тикиб олган. Бироқ теварак-атрофда биронта ҳам тоғ йўқ эди. Эшик олдида билет текшираётган станция хизматчиси унинг орқасидан шубҳа билан қараб қолди. Ҳалиги одам тўппа-тўғри бориб станция яқинида турган автобусга чиқди-да, орқадаги жойга ўтирди. Автобус тоққа қарама-қарши томонга қараб йўл олди.
Ҳалиги одам энг охирги манзилгача борди. Автобусдан тушаркан, бу атрофдаги жойлар паст-баландликлардан иборат эканлигини кўрди. Пастликлар туташ энсиз-энсиз шолипоялар билан қопланган, уларнинг ораларида қад кўтариб турган кичик-кичик хурмозорлар эса худди оролчаларга ўхшар эди. Йўловчи қишлоқдан ўтиб соҳил томонга йўл олди. Тупроқнинг тобора туси оқариб, қуриб бормокда эди.
Тез орада уйлар ҳам орқада қолди, у ер-бу ердагина бир неча қарагай қаққайиб турарди. Заранг ер аста-секин товонга ботадиган майда қумга айланди. У ер-бу ерда ковжираган гиёҳлар оролчадек қорайиб турар, худди бу