İlk dəniz səyahəti
Hekayəmə başlamazdan əvvəl özüm haqqında danışmaq istəyirəm.
1632-ci ildə York şəhərində varlı bir ailədə anadan olmuşam. Əslən alman olan tacir atam özünə yaxşı var-dövlət qazandıqdan sonra Yorka köçüb gəlmiş və burada anamla evlənmişdi. Anam bu yerlərdə məşhur olan Robinsonlar ailəsindən idi. Atamın soyadı Kreutznaer olduğundan mənim adımı Robinson Kreutznaer qoydular. İngilis dilində bu ad "Robinzon Kruzo" səsləndiyindən hamı məni elə belə də çağırırdı.
Məndən böyük iki qardaşım var idi. Mən ailənin kiçiyi idim. Atam hüquqşünas olmağımı istəyirdi. Amma qoca olduğu üçün təhsilimlə yaxşı məşğul ola bilmirdi. Mən isə ancaq dəniz səyahəti xəyalı ilə yaşayırdım.
Atam və anam fikrimdən keçənlərdən xəbərdar idilər. Məni bu xəyallarımdan çəkindirməyə çalışırdılar. Atam deyirdi ki, mənim seçdiyim yolu ancaq işsiz-gücsüz adamlar, bir də idealistlər seçər, odur ki əgər öz ağılsız niyyətlərimdən əl çəkməsəm, Allah mənim cəzamı verəcək.
Atamla üz-üzə gəlməmək üçün evdən gizlicə qaçmaq qərarına gəlmişdim. Amma tələsmirdim, işimi səbirlə görməyə çalışırdım.
Bir dəfə Hull şəhərinə getmişdim. Orada bir dostumla rastlaşdım. O, atasının gəmisində Londona gedirdi. Mənə də onlarla getməyi təklif etdi. 1651-ci il sentyabrın 1-də mən dostumun gəmisinə minib Londona yola düşdüm.
Bəxtim elə ilk anlardan gətirmədi. Gəmimiz Hamber çayının mənsəbinə yenicə çıxmışdı ki, bərk külək əsdi, gəmi şiddətlə yırğalanmağa başladı. Gəmiyə ilk dəfə mindiyimdən dəniz məni tutmuşdu. Fırtınadan elə qorxmuşdum ki, atam demişkən, Tanrının məni cəzalandırdığını düşünür və vicdan əzabı çəkirdim. Külək getdikcə şiddətlənirdi. Hər dəfə dalğalar üzərimizə hücum çəkəndə gəmimizin suya qərq olacağını düşünürdüm. Bu sarsıntı içində mən and içirdim ki, əgər Allah məni bu bəladan xilas etsə, mən atamın yanına qayıdacağam və həyatım boyu bir də gəmiyə minməyəcəyəm. Atam mənə həyatda həmişə orta yol tutaraq yaşamağı nəsihət edirdi. İndi mən onun nə qədər haqlı olduğunu başa düşürdüm.
Lakin ertəsi gün fırtına sakitləşdi, mən də yavaş-yavaş dənizə alışmağa başladım. Gecəni yatdım, səhər kefim yaxşı idi. Artıq dəniz xəstəliyim keçmişdi. Dayanıb dünən fırtına içində guruldayan dənizin bu qədər sakitləşməsinə və onun gözəlliyinə təəccüblə baxırdım. Elə bu zaman dostum mənə yaxınlaşdı.
– Hə, Robi, necəsən? Deyəsən, dünənki meh səni qorxudub.
– Nə, meh? Sən bu dəhşətli fırtınaya meh deyirsən?
Mən göyərtədə dayanıb dünən fırtına içində guruldayan dənizin gözəlliyinə baxırdım. Elə bu zaman dostum mənə yaxınlaşdı.
– Əlbəttə, Robi, sən təcrübəsiz olduğun üçün buna fırtına deyirsən. Bu, boş şeydir. Yaxşısı budur, bir az punş içək ki, hər şeyi unudaq. Bax gör nə gözəl havadır.
Mən içən kimi sərxoş oldum. Bütün peşmanlıqlarım və tövbələrim də həmin dəqiqə yox olub getdi.
Səfərimizin altıncı günü biz Yarmut limanına yetişdik. Burada lövbər salıb səmt küləyini gözləməyi qərara aldıq. Yeddi gün hava sakit keçdi. Lakin səkkizinci gün səhərə yaxın bir külək qopdu ki, gəmini lövbərdə möhkəmlətmək üçün bütün gəmi heyəti çalışmalı oldu. Günortaya doğru qopan fırtına gəmini yanı üstə elə əydi ki, biz onun lövbərdən qırılıb çıxdığını zənn etdik. Bunu görən kapitan ikinci lövbərin də iplərini açıb suya salmağı əmr etdi.
Fırtına getdikcə güclənirdi. Qorxu və şaşqınlıq artıq bütün dənizçilərin üzündə hiss olunurdu. Bütün diqqətini gəmini xilas etməyə yönəltmiş kapitan belə Allaha yalvarırdı. Mən kayutdan göyərtəyə qalxdım. Ömrümdə belə dəhşətli mənzərə görməmişdim. Bizim yanımızda lövbər salmış iki yük gəmisinin bütün dor ağacları qırılmışdı. Dənizçilərimizdən biri qışqıraraq yaxınlıqdakı gəminin batdığını xəbər verdi. Daha iki gəmi isə lövbərdən açılaraq açıq dənizə tərəf gedirdi. Bizim gəmi möhkəm olsa da, yükü çox ağır idi.
Fırtına getdikcə güclənirdi. Adamlar gəminin hər an dənizin dibinə gedə biləcəyini düşünürdülər. Gecənin bir vaxtında dənizçilərdən biri qışqıraraq gəminin deşildiyini xəbər verdi. Bütün dənizçilər nasoslarla işləməyə başladılar. Mən də onlara qoşuldum. Kapitan fəlakətli vəziyyətimiz barədə bizi görənlərə xəbər vermək üçün toplardan atəş açmağı əmr etdi. Bu atəşin nədən ötrü açıldığını bilmədiyimdən mən gəminin parçalandığını zənn etdim. O qədər qorxdum ki, özümdən gedib huşumu itirdim. Dənizçilərdən biri məni əvəz etdi. Su getdikcə artırdı. Gəminin batacağı yəqin idi. Kapitan top atəşinə ara vermirdi. Nəhayət, yaxınlıqda olan kiçik bir gəmi bizə kömək üçün qayıqlarından birini suya endirməyə cürət etdi. Matroslar qayığa tərəf uzun bir kəndir atdılar. Bu kəndirin köməyi ilə qayığı gəminin arxa tərəfinə dartıb gətirə bildik və hamımız enib qayığa doluşduq. Amma qayığın bu yüklə öz gəmisinə yaxınlaşması mümkün deyildi. Ona görə biz bir az avarla, bir az küləyin gücü sayəsində hərəkət edərək sahilə doğru yön aldıq. On beş dəqiqə sonra bizim gəminin batdığını gördük.
Qayığı sahilə çatdırmaq üçün matroslar var gücləri ilə avar çəkirdilər. Artıq sahil görünürdü. Adamlar sahildə ora-bura qaçır, bizə kömək etməyə hazırlaşırdılar. Biz çox əziyyətlər bahasına olsa da, quruya çıxa bildik və piyada Yarmuta getdik. Başımıza gələnləri Yarmut camaatına danışdıq. Bizə çox hörmət göstərdilər, tacirlər və gəmi sahibləri bizə Londona və ya Hulla getmək üçün pul da verdilər.
Afrika sahillərindən aşağıda
Məni bu səyahətə çıxmağa təhrik etmiş dostumun əhvalı dəyişmişdi. O, kədərli halda mənim halımı soruşdu. Sonra atası ilə tanış edib dəniz səfərinə maraq üçün çıxdığımı dedi. Kapitan qayğılı bir səslə:
– Cavan oğlan! Sən bundan sonra heç vaxt dəniz səyahətinə çıxma. Dəniz səyyahı olmaq sənə qismət deyil. Qoy bu hadisə sənə dərs olsun. Öz fikrində inad etsən, göylər səni cəzalandırar, – dedi.
– Axı nə üçün, ser? Məgər siz daha səyahətə çıxmayacaqsınız? – deyə etiraz etdim.
– Bu mənim sənətimdir. Bəs sən dəniz səyahətinə niyə çıxmısan? Səni buna məcbur edən nədir?
Mən danışıb qurtaran kimi o, qəzəbli bir səslə dedi:
– İlahi, mənim günahım nədir ki, bu yazıq sərsəri mənim göyərtəmə ayaq basmışdır. Bundan sonra lap min funt-sterlinq də versən, səninlə bir göyərtəyə ayaq basmaram!
Bu əhvalatdan az sonra biz ayrıldıq. Mən Londona getdim. Yolboyu evə qayıdıb-qayıtmamaq haqqında düşünürdüm. Ata-anamın üzünə necə baxacağımı düşündükcə heç qayıtmaq istəmirdim. Yəqin ki, qonşular, dost-tanışlar mənə güləcəkdilər. Mən bütün dünyanı dolaşaraq özümə var-dövlət qazanmaq istəmişdim. Gör necə ağılsız, xəyalpərəst olmuşam. Atamın xeyirxah məsləhətlərini qulaqardına vermişəm, onun qadağalarına məhəl qoymamışam.
Londonda yaşlı bir kapitanla tanış oldum. O, bir az əvvəl Qvineya sahillərinə səfərdən qayıtmışdı və yaxşı qazanc əldə etdiyi üçün yenidən oralara qayıtmağı qərara almışdı. Məndə yenidən dünyanı gəzmək arzusu baş qaldırdı. Kapitan bunu hiss edib onunla birlikdə səfərə çıxmağı təklif etdi. Məni başa saldı ki, əgər satmaq üçün mal almaq imkanım varsa, yaxşı qazanc əldə edə bilərəm. Mən bu təklifi qəbul etdim. Qohumlarımdan qırx funt-sterlinq pul toplayıb bəzək-düzək və muncuq aldım.
Bu səyahətim çox yaxşı oldu. Xeyirxah kapitanın köməyi ilə gəmi jurnalını doldurmaq, müşahidə aparmaq, gəmini idarə emək üçün dənizçiyə lazım olan bir çox şeyləri öyrəndim. Bu səfər məni həm dənizçi, həm də tacir etdi. Apardığım malları qızıl tozuna dəyişdirdim və Londona qayıtdıqdan sonra həmin qızıl tozunu satıb üç yüz funta qədər təmiz gəlir əldə etdim. Bu müvəffəqiyyət məndəki